update 29.05.2022.

                                                                                                                            BIJDRAGE AAN DE GESCHIEDENIS 

                                                                                                                                       MEERSSENER  JODEN.

                                                                                                                                                           "Opgedragen aan de Joodse medeburgers van

                                                                                                                                 Meerssen welke zijn overleden door de

                                                                                                                                   Verschrikkingen van Wereldoorlog II"

                                                                                                                                                                                 Door H.Bartholomeus.

                        Bronnen:

                         1.Centraal Bureau voor Genealogie                                     - Den Haag.

                         2.Rijksarchief in Limburg.                                                   - Maastricht.

                         3.Soc.Hist.Centr. van Limburg.                                          - Maastricht.

                         4.Gem.Archief Amsterdam,   Archief. Joodse gem.             -  Meerssen   - Amsterdam.

                         5.Gemeente Meerssen. afd. BS Mej. Hameleers.                - Meerssen.

                         6.Dhr.Gabriel Smeets.                                                        - Tilburg.

                         7.R.I.O.D.                                                                         - Amsterdam.

                         8.Documentatie Centr. Limburg.                                         -  Maastricht.

                         9.Gem. Arch. van Maastricht.                                             - Maastricht.

                        10.Joden te Meerssen, Geulbode door L.Volders                - Meerssen.

                        11.Joods Leven in Maastricht, door J.M.Lemmens ISBN 90 70356 54 6  - Maastricht.

                        12.Meerssen, impressies uit het rijke verleden van een jonge gemeente 1994, Theo Oberndorff en Maxime Niesten.

                        Gem. Archief Amsterdam: Arch. Israel Gemeente Meerssen.

                        I.

                        1.Regelement voor de opbouw van een nieuwe Synagoge met de goedkeuring van de Hoofd-Commissie.    30.03.­1843

                        2.Bestek en voorwaarden voor de opbouw van de nieuwe Synagoge te Meerssen.

                        3.Reglement van de Isr. Gem. te Meerssen met de goedkeuring van de Hoofd-Commissie 13.03.1­862

                        4.Register van Correspondentie der Isr. Gem. te Meerssen van 1855 t/m 1868

                        5.Idem van 1869 t/m 1887   

                        6.Register van processen-verbaal of verordeningen van 17.4.1843 t/m 31.12.1856

                        7.Idem van processen-verbaal van vergaderingen van de Kerkenraad der Isr. Gem. te Meerssen 20.9.1872  t/m 29.8.1875

                        8.Journaal van ontvangensten en uitgaven van        1843/1857

                        9.Register van ontvangensten en uitgaven van        1849/1854

                        II.

                        10.Register van Ontvangsten, omslag en bijdragen aan de Isr. Gem. te Meerssen van 1858/­1904

                        11.Processen-verbaal Isr. Gem. Meerssen. Eerste inschrijving 28.7.1839, laatste 15.1.1855

                        12.Register ontvangsten vrijwillige bijdragen en offergaven 17.4.1843 t/m 8.3.1857. Achterin dit register een verantwoording van de gelden door bestuurders der Isr.

                             Gem. Meerssen,

                            gestort in Spaarbank van 18.1.1844 - 7.12.1855, gevolgd door een lijst met de bedragen, die aannemers enz. voor de bouw van de nieuwe Synagoge te Meerssen in

                             totaal ontvangen hebben tussen de  3.9­.18­51 en 6.4.1855.

                        13.Register van Inkomsten en offergelden Isr. Gem. Meerssen van  1830/1848

                        14.Geboorteregister van deze gemeente vanaf  12.9.1830/1848

                        III.

                        15.Register en processen-verbaal van de Commissie voor de bouw van de nieuwe Synagoge te  Meerssen van 17.4.1848 - 10.10.1­850

                        16.Rekening en verantwoording 1869/1899

                        17.Processen-verbaal enz. Verkiezingen van    27.12.1874 t/m 11.8.1895 

                        18.Register van Processen-verbaal Isr.Gem.Meerssen van 1874/1895

                        19.Idem van de Kerkenraad van bovengenoemde gem. van 1874 t/m 19.9.1897

                        20.Megilak op gedrukt papier.

                        21.Processen-verbaal september  1899-1917

                       Literatuur.

                      1.De Talmudjood. Meerssen. uitgever J.Russel.

                        1e Jr. 1890 no 4. 7. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 17. 19. 20. 23. 24. 25.

                        2e Jr. 1891 no 88. 91. 104. 105.

                      2.J.J.F.W. Van Agt, "De synagoge van Maastricht en de synagogen elders in Limburg", Bull. K.N.O.B. 66 (1967), no. 1, p. 77-96.

                      3.H.Beem en R.C. Hekker, "De joden in Limburg van de 13e tot19e eeuw", Bull. K.N.O.B. 66  (1967), nr.1 p. 57-68

                      4.ReulRand kwartaal  magazine, oktober 1989 nummer 28.

                      5.Het Jodendom: Ontstaan,ontwikkeling,verspreiding, invloeden door: Fernando Joannes. Uitgeverij Het Spectrum Utrecht/Antwerpen. 1983.

                      6.Nieuw Israëlitisch Weekblad, 18.1.1984 jrg. 119 nr.20.  Bomen in de Synagoge en woeste bokkenrijders in het luchtruim. door Joop Geijsen.

                      7.Joodse Leven in Maastricht, Vierkant door J.M.Lemmens.

                      8.De Bokkenrijders, Feiten en Verhalen. door Juliaan Melchior. 1e druk 1915, 2e druk 1981 ISBN: 90 64860130

                      9.Scolae Judeorum.

                    10. De Geulbode jaargang 82, 7.5.2008

                    11. De Volksvriend, Roermond 1891

                    12. De Trompetter/De Maaspost 14.4.2010, Carl Andreas HCL.

                    13. Limburg is Judenfrei door Annelies en Herman van Rens, NIOD, archief van de Generalkommissaris für Verwalting

                          und Justiz (dossier 020) inv. nr. 925.

                    14. Stolpersteine Gem. Meerssen "en dan ... hoor je er niet meer bij". 

                     -.Personen met vermoedelijke banden met Meerssen.

                     - Joodse families in Meerssen.

                     - Joden in het Departement Neder-Maas 1806.

                     -.Joden in het Departement Neder-Maas 1808.

                     - Namen van de 5 vooraanstaande Joden te Meerssen en hun belasting.

                     - Namen en Belasting bijdragen in Dep.Neder-Maas, sept. 1806

                     - Namen en belasting bijdragen in Dep.Neder-Maas,  dec. 1806

                     - Patenten aanvragers.

                     - Nieuwe namen van Joodse families te Meerssen in 1808.

                     - Dit zijn de namen der vermoorden:                                                                           

                     - Joodse bewoners van Meerssen vermoord in WO.II.

                     - Joodse bewoners geb. te Meerssen vermoord in WO.II.

                     - Schema Joods begraafplaats te Meerssen,

                     - Nummering schema Joodse graven.

                     - Gemeentewapen Meerssen.

                                                                                                                JOODSE GESCHIEDENIS TE MEERSSEN

                                                                                                                         Vanaf rond 1600 tot rond 1943.                

"Bij de Joodse verspreiding in de hele wereld, namen de Joden naast de THORA, de TALMUD en hun gebeden in feiten genomen niets mee, maar dit was hun RIJKDOM. Aan het wetboek klemde zij zich aan al de vormen van het Jodendom

Vanaf rond 1200 hebben er ca. twee eeuwen lang in het zuidelijk deel van het huidig Nederland joden gewoond. In de middeleeuwen was het de Joden verboden  zich binnen deze

 landen te  vestigen,  behalve als dit in afzondering  geschiedde. Zo zijn soms hele wijken of straten die alleen door Joden bewoond werden, de z.g.  Getto’s genaamd.

            In Maastricht herinnert nog de Jodenstraat aan deze afzonde­ring. Aan de voor- en achterzijde afgesloten door "Jodenpoortjes". Op oude gravures is het Jodenpoortje te zien dat uitmondde

           aan de  Kesselkade. Uit een schepenbrief van 1295 werd de Jodenstraat genoemd als Platea Judeorum dit, omdat daar een synagoge was.

            Op het platteland was het niet mogelijk dat er een jood zou gaan wonen. Stil zwijgend werd het leuren toegestaan. Na de reformatie, omstreeks 1660 kwam hierin een verandering welke ten

           goede kwam aan de joden.

            De plakkaten der Staten Generaal schreven voor:

            "Geen Jooden te accepteren, sich metterwoon te laten vestigen, dan nadat een ondersoeck werd ingesteld naer hun goed ende eerluijck gedrag ende naer hunne laetste residentie, ende sij

            daer en booven een borge souden gesteld hebben van 100 ducaten."

            Betreffende Meerssen was er een "Ordonnantie op de Vagebonden en Landlopers" gesteld, onder no. 6:

            "Dat oock geene Jooden binnen deze Dorpen van Meerssen woonende eenige  vreemdelingen van hunne natie, bij nacht oft bij daeghe, in hare huysen sullen vermoogen in te neemen, te logeeren oft te herbergen, sonder dat soodaanige  vreemdelingen, alvoorens haere attestatie ende bijhebbende oft borgemeester sullen hebben laeten sien en voorgelegd, op boete als bij meer-gemelden placaten daertoe is bepaald”. Onder no 7 van b.g. “Ordonatie “Eindelijck dat voornoemde Jooden, mits deesen oock scherpelijck wordt geintericeert ende verbooden, om op Sondaegen en andere Heylighe daegen, met packen oft waeren te draegen oft te loopen langs de straeten binnen deese Dorpe van Meerssen, op straffe van soodanige boeten als aangegeven bij Haer Hoogmooghendes placaten op profantie van des Heeren en Sabbath is aengegeven.                                                                                                

Een enkele jood onttrok zich door bekering, aan de gilden bevorderde discriminatie, zoals de joodse koopman Frans Meijer die in Maastricht in 1748 huwde met de dochter van de bokkenrijder Jhr. Willem de Gavarell. 

In de rekeningen der Proosdij van Routart, uit het jaar 1685 worden nog geen joden genoemd welke woonde te Meerssen. Hoewel volgens de aangevraagde Patenten ingevolge het Keizerlijk Decreet van 17.3.1808 Salomon Soesman ontvanger van directe bijdragen van de gemeente Meerssen aan burgemees­ters Roemers verklaard dat zijn familie sedert 200 jaar woonachtig te Meerssen waren. Indien de verklaring van Salomon Soesman juist is (wie kon dit contro­leren) dan moet deze familie Soesman rond 1600 zicht te Meerssen hebben gevestigd. In 1715 treffen  wij een uit Maastricht vertrokken familie Soesman in Meerssen aan. Mogelijk familie van de eerst genoemde Soesman, of had hij zich honderd jaar vergist ?

De eerste gegevens over de joden te Meerssen beginnen op 22 september 1693, op deze dag, leverde "de jood van Meerssen" 86 pond ossenvlees voor 14 guldens en 14 stuivers aan de Proosdij. Idem de 24 november 1694, betaald aan de jood van Meerssen voor levering van 51 pond ossenvlees, de som van 5 gulden en zeven stuivers. Mogelijk werd met de "jood" bedoeld,  Levi die tussen 1687-1708 in Meerssen arriveerde vanuit . In 1687, was Levi daar, hoogstwaarschijnlijk in opdracht van de graaf van Rekem, bezig geweest met de illegale muntslag van Hollandse duiten. Toen Hollandse troepen in het grafelijk kasteel zijn gereedschap vernielden, vertrok hij naar Meerssen. Levi’s nageslacht heeft de naam Soesman aangenomen. 

De inwoners van de schepenbank werden opgeroepen de joden in rust en vrede in het midden van hun te laten wonen.

In 1708 heeft Maarten Custers zich voor honderd dukaten borg gesteld voor de Rekemse muntmeester en voor Hertog Jacob van Gelder, een gebruikelijke gang van zaken voor de vestiging van vreemdelingen in Meerssen.

Ook in 1704 vind men rekeningen voor het leveren van vlees. Nu is er sprake van "de joden" meervoud. Namen worden tot dan niet genoemd.  

Zo ook Bernard Bar Levy, (Bernard Bar Levy betekend: Bernard zoon van Levy) een jood  met een goede reputatie. Hij vestigde zich als slager en koopman in de Beekstraat te Meerssen, en deed weldra goede zaken met de Proosdij. 

Intussen had op 10 mei 1712 te Maastricht een triest voorval plaats, dat ook een grote invloed zou hebben op de joodse gemeenschap van Meerssen.

't Was de verschrikkelijke moord op de wed. Bamphy, door haar vroegere dienstmaagd Helena Meyer oud 22 jr (geboren te Beek) en haar verloofde David Moyses van bijna 25 jr (van Berlijn).

Aangezien Helena vroeger in dienst was geweest bij de welgestelde wed. Bamphy, en dus wist van haar bezit, beraamde zij en haar verloofde een inbraak bij de weduwe. 's Avonds van de 10e mei, toen de wed. alleen thuis was, overvielen zij de niets vermoeiende vrouw. Mevr. Bamphy schreeuwde zo hard, dat de buren kwamen kijken. Maar het was al gebeurd. Met een groot slagersmes vermoorden zij Mevr. Bamphy; zij vluchtten van angst  naar de kelder waar beiden zelfmoord wilden plegen. Helena had een levensgevaarlijke diepe halswond van vijf centimeter. David had zijn luchtpijp doorgesneden. Hun zelfmoord gelukte niet en overmeesterd door de buren werden gepakt en op 17 mei door de Schepenen van het Hoge Brabantse gerecht veroordeeld. 

David Moyses: ,,om van onderen op levendig geradbraeckt te worden, sonder den genadeslag te ontfangen. Voorts de rechterhand afgecapt, daerna syn lichaem op eene horde (platte mand) naer buyten gesleept, aldaer op een rad tentoongesteld, met de afgekapte hand en het mes waermede hij den moord mede begaen heeft, boven sijn hoofd vastgemaeckt'' Helena Meijer ,,om op een cruys gelegt, de rechterhand afgecapt, daerna de keele afgesneden en voorts haer dood lichaem meede op eene horde naer buyten gesleept en aldaer op een rad ten thoon geset te worden.''

Het vonnis werd op 18 mei 1712 volstrekt op de Markt te Maastricht.

Betreffende de moord op de wed. Bamphy verteld een kroniek uit die tijd: ,,Op allen den tijd dat David Moyses geradbraakt is geworden ende andere pijnen onderstaan heeft, hij niet een woord heeft gesegd, alleenlijk maer so nu en dan eens roepende: ,,Abraham... Abraham''.

,,Dat sijn lichaem soo geraedbraekt ende de beenen in cleyne stucken vermorseld wesende, hij op het schavot soo heeft gelegen tot vier uur in de achtermiddag. Dat hij om een uur des middachs nog een glas wijn gedronken heeft ende van het schavot afgenomen en naer buyten gebrocht ende op het rad geleyt, hij nog levendig sijnde, sich niet eenmaal verroerd heeft''.

Op de dag van executie werd een gezang van 130 regels ten gehore gebracht.

De eerste regels waren als volgt.

                                                                                                 ''Schrikt en schroomt all die leven

                                                                                                  de natuer moet heden beven,

                                                                                                  over een seer vrede moort,

                                                                                                  die niet veel en is gehoort.

                                                                                                  Om de schatten en juweelen

                                                                                                  met malcander te verdeelen

                                                                                                  heeft een joodt, en een jodin

                                                                                                  wyt gewerkt dees booste zin .... ''

De moord werd wijd en zijd besproken en uit wraak werden joden op zodanige wijze behandeld en mishandeld, dat vele van hun het veiliger vonden om uit Maastricht te verlaten.  

Vanaf 15 maart 1718 tot 23 november 1723 verschijnen regelmatig onder Vice-Proost Charles Dubois, rekeningen ten name Bernard Levy. Tussen 1720 en 1723 is er een probleem ontstaan over de levering van vlees. Op 8 maart 1720 verklaard Ch.Dubois: "Naer afrekening soo van vlees, als van andere "coop­manschappen, aen mij onderschreven door Bernard Levy geleverd. Afgetrokken al het geene hij, soo in geld, vruchten, als andersins ontvangen heeft, bekenne tot dato dese aen hem, Levy, in alles nog schuldig te blijven, de somme van zevenhonderd ende twaalf guldens, agtien stuyvers ende een halve. "Actum tot Meerssen, den 8e Marty, een duysent sevenhondert ende Twintig. w.g. Charles Dubois, Vice-Proost". 

Op 30 november 1723 is er een verklaring van Bernard Levy.

"Den ondergeschrevenen verclaert van bovenstaande (Dubois) in handen voldaen te zijn, onder projuditie van resteerde rekeningen en de gereese costen voor de justitie van Meerssen, die den WelEerwaarde. Heere Proost van Meerssen volgens accoord tot sijnen laste genomen heeft, relaes tot voor­schreeven accoord. "Atum tot Meerssen de 30 nov. 1723 w.g. Ber Levy.

 In een rechtszaak uit het jaar 1723, vinden wij Bernard Levy weer terug met zijn zoon Elias. 

Bernard Levy ging met een zak goederen op de rug naar huis, toen hij werd lastig gevallen door een persoon de jood Vaes Isaec uit Heerlen, deze was dronken. Vaes Isaec wilde Bernard Levy de zak van zijn rug stoten. Bernard Levy liet dit niet welgevallen en wierp Vaes Isaec op de grond daarbij geholpen door zijn zoon Elias. In het processtuk staat vermeld: "Dat den joode van Heerle, Vaes Isaec, questie heeft gehad met den joode Elias Levy en denselve seer scheldende als schelm." De zoon had het blijkbaar opgenomen voor zijn vader. 

In 1731 werden rechtsregels vast gesteld in de Staatse landen van Overmaas over het toelaten van joden. De toelating gebeurde als volgt: een jood moest een bewijst van goed gedrag hebben welke afgegeven moest zijn van zijn laatste woonplaats en een vermogen hebben van f 200,- 

De familie (Levi cq Soesman) waren zover bekend de eerste Joodse ingezetenen van Meerssen. Slager en koopman en woonden in de Beekstraat. Levie Soesman op no.31 en zijn broer Bernard Levy op no.43. Bernard Levy kocht in 1715 een stuk grond langs de Geul op de weg van Meerssen naar Rothem van Albert Boots dorpsmeester voor het stichten van een begraafplaats  en Levi Soesman richtte een gedeelte van zijn woning in als huissynagoge. 

Omdat Levy geen geboren Meerssenaren was, dachten zij zich te onttrekken aan de Meerssense gebruiken en verplichtingen om wacht te lopen.

Op 1 mei 1723 kwam dan de wacht bij het huis van Bernard Levy en klopte aan. De zoon van Bernard opende het raam en riep: "Wie klopt daar". De commandant van de wacht maakte zich bekend. Elias antwoordde: "Sij en hadde met de wacht niets te doen" waarop de commandant riep: "waarom soudt gij niet so waeken als wij." Elias zei daarop: Sij souden sich weg pakken, hij had met hen niets van doen." Verder zei hij nog: "Ik sal U morgen om acht uur wel leeren", waarop de commandant riep: "Schiet maer op, Waerom en soudt gij niet waeken als wij ? Indien wij niet waeken, soo souden wij slecht naecoomen de ordonantien van onsen Souvereyn, ende gij meent dat gij wat meer sijt dan wij". Elias antwoordde: "Morgen om acht uur sal ik u wel spreeken, gaet nu maer slaepen". Hierop is men weggegaan en heeft men rapport opgemaakt. 

Deze en andere voorvallen zette veel kwaad bloed, daardoor ging men de joden, hoe langer en meer met een scheve ogen bekijken en zij niet alleen. Hun personeel, de z.g. sabbatmeisjes moesten het vaak ontgelden. De orthodoxe joden zeer streng hun religieuze wetten onderhielden, zij mochten op Sabbat (van vrijdagavond tot zaterdagavond) geen arbeid verrichten, de lamp mochten zij niet aansteken. Hiervoor werden dan katholieke meisjes ingehuurd; men noemde deze "Sabbatmeisjes".

Zebilla Cijl, sabbatmeid bij de familie Soesman, was op een vrijdag bezig aan De Beek, bij de Gasthuisbrug (op het einde van de Beekstraat) met het schuren van koperwerk, toen iemand van achteren haar "met groot force geweld, sodaenig in het waeter had geworpen, dat sij  van onder tot boven was nat geweest en met drek en slijk overtrokken was". Zij had zich  verschrik en had niet kunnen zien wie dit gedaan had. De oude heer Abraham Levy, die aan zijn deur stond, had het wel gezien en gezegd dat het Martinus Schrooders was geweest. Toen zij in de Beek gevallen was, had zij uit haar tas zes of zeven schel­lingen aan geld een koperstuk en een zilveren gesp, die zij gekocht had voor acht gulden, verloren. Zij ging onmiddellijk  dit aangeven.

Martinus Schrooders was de dag erna naar haar toegegaan in opdracht van zijn baas, zijn vrouw Marijke, alias het Krauwkopke van Meerssen en had het in onderling willen schikken. Maar "Zebilla Cijl" wilde dit echter niet, maar wilde het voor het gerecht uit laten vechten. Isaec, die bij Elias Levi inwoonde, hoorde, dat Martinus Schrooders gezegd zou hebben: "Indien ik de boete moet betalen voor dat in de Beek te stoten, zal die meid van Levy Soesman niet levend uit Meerssen komen". 

In de jaren 1788 tot 1795 was er aanzienlijke uitbreiding joden te Meerssen door een grote immigratie uit Duitsland, (Rijnland). Hier in Meerssen zouden zij evenmin een land van melk en honing vinden.

Het Staatse zuiden trok de meeste aan door de minder strenge wetten voor Joden, Heerlen, Meerssen, Gulpen en Eysden, maar ook al was het minder Vaals, Valkenburg en Beek en incidenteel nog Hulsberg (behorende Nieuweweg te Valkenburg wonende Joden echter bedoeld zijn), Haasdal onder Schimmert, Limmel en de vrije rijksheerlijkheden Stein en Elsloo, alle aan of nabij belangrijke verkeerswegen. Ook in vroegere eeuwen vestigden zich in deze omgeving voor kortere of langere tijd joden, hoeveel is slechts weinig met zekerheid bekend. In en voor 1300 zijn er al joodse Maastrichtenaren geweest. In 1795 was het aantal joden toegenomen in Meerssen tot 157, incl. vrouwen en kinderen. Enkele uit Amsterdam en een uit 's-Hertogenbosch. Ongeregistreerde joden woonden in 'n pension of bij Meerssener joden of bij andere inwoners van Meerssen, of bewoonden zij clandestien leegstaande huizen. 

Enige jaren later (1798), werden joodse huizen op aandringen van de Franse autoriteiten uitgekamd, en werd hun aantal een stuk minder. 

In 1808 waren dit aantal nog 54. Intussen had Soesman Levi goede zaken kunnen doen en zijn bezit kunnen uitbreiden en kon drie huizen aan de Beekstraat zijn eigendom noemen. Levie Soesman, de oude, gehuwd met Sara Salomon koop 6 december 1780 van Peter Honee een huis op de Beekstraat naast het zijne, groot 2 grote roeden, gelegen op de hoek van de Kerkstraat. 

Zo deed hij met zijn drie zonen, naast de slagerij nog handel in het groot. Zo nog de verklaring uit het jaar 1791, dat de Proosdij een schuld had aan Levi Soesman S.R. van 16 stuivers voor grondrechten en aan Salomon Soesman de zoon, voor levering van bakstenen, de som van 172 guldens en 11 stuivers, en aan Soesman Levi J.R., de lopende rekening van vlees. Bij testament van 4 febr. 1796 bepaalde hij dat na beider dood, zijn zoon Bernhard het huis en hof zou krijgen waarbinnen de synagoge was gelegen. Hij overleed in het jaar 1811, in de leeftijd van bijna 100 jaar. 

Met de inlijving van de zuidelijke Nederlanden per 1 oktober 1795 werd de Franse Jodenwet van kracht. Hierdoor kregen de joden ook hier burgerrechten nu konden ook zij zich vrij vestigen en overheidsbetrekkingen verrichten. Daadwerkelijke pogingen om gelijkberechtiging voor de joden door te voeren kwamen pas met de komst van Lodewijk Napoleon in 1806.

Bij Keizerlijk decreet van 10 juli 1808 had Napoleon kwam echter de bepaling dat iedereen een familienaam moest aannemen. Men kreeg enige periode om er zelf een te kiezen, had men echter binnen de bepaalde tijd geen naam gekozen dan werd er een de staat aangewezen. Weinige joden bezaten een familienaam. Ingeschreven stonden zij als b.v. Isaac bar David, of Ester de dochter van Isaac. Er zijn ca. 45 akten bij de burgerlijke stand waarin de naamsveranderingen van joden te Meerssen geregistreerd zijn. De betreffende, nog bestaande registers van Meerssen, Schimmert en Valkenburg geven verschillen in naamsaannemingen. In het algemeen was het de bedoeling de joodse voornaam te veranderen: Levi koos de familienaam Soesman. Seligman werd Zeligman, Herz verkoos de naam Wijngaard, Meijer werd Manuel, Abraham werd August, maar dit was geen vaste regel, want ook namen zij een patroniem aan: Benedic, Meijers, Daniels, Hartogs, Heij­man, Marx (van Marcus) of een vertaling van vaders naam: Hertog van Herts en Hermans van Huyman.   

Afstammelingen Cohen, via Kahn uiteindelijk de naam Kosten. In Schimmert noemde een zich eenvoudig Burger. Ook koos men ook een naam die totaal die gebruikelijke was waar zij woonde b.v.in Valkenburgse noemde zich een jodin "Mina Mols". 

Niet iedere joodse familie zich liet registreren dit blijkt uit de brief van de burgemeester van Meerssen op 18.10.1808. Hij had een lijst van de joden, die geen vereiste aangifte van het keizerlijk decreet van 20 juli 1808 betrekking tot naams wijziging gedaan hadden in de gemeente Meerssen.

Opgemaakt en bevestigd van de brief van de heer prefect van 6 oktober 1808. (Op deze brief staat niemand persoonlijk vermeld). 

Na het jaar 1800 vertrokken veel joden weer naar Duitsland, maar de joodse gemeenschap bleef groot genoeg om een synagoge te bezetten.

In 1808 was voor de Joden in deze contreien erg belangrijk. Bij decreet van Napoleon tot oprichting van het Consistorie Central van 17 maart 1808. Napoleons bedoeling met de oprichting van het Consistorie om de joden te controleren. Bij KB. van 12.9.1806 werd het Opperconsistorie opgericht. Limburg kwam voor het groot gedeelte onder het consistorie van Crefeld met als Opper rabbijn Lob Carlburg. Dat ging zonder grote weerstand, want de joodse gemeenten waren tot aan dat moment, zelfstandig geweest.  

Met Willem I in 1814 kwam er een einde aan deze consistoriaal­inrichting , maar er kwam een ander gelijksoortige organisatie.  In Maastricht kwam de hoofdsynagoge met zes ringen; o.a. Meerssen. Het verzet tegen deze organisatie blijkt in de correspondentie tussen de hoofdsynagoge en Meerssen. De controle van begrotingen en jaarrekeningen werden nu door een commissie uit Maastricht gecontroleerd.­ 

In 1808 werd door koning Lodewijk Napoleon een volkstelling, welke in Limburg gehouden werd op 30 december, maar daar in 1813 tot 1815 de archieven werden weggesleept, ontbreken, vooral voor de kantons ten oosten van Maastricht, bijna alle gegevens behalve Meerssen waar in het zich bevind in het gemeentearchief. 

Er bestaat echter ook een religie telling uit het jaar 1803, bij gelegenheid van het herstelde bisdom Luik.

Aan de hand van deze telling, kan men het aantal joden voor Meerssen en omge­ving stellen op circa 80. In de lijst over joden in het Dep. Nedermans door David Joseph woonde te Meerssen 54 joden. Voor het jaar 1829 44 en in 1857 is dit 79; voor 1865-1870, 83-79 (1871 aangesloten tot de Isr. gem. Meerssen 135) personen en resp. voor 1920-1942 is dit 44 en 14.

SYNAGOGE.

                                                                                             Synagoge Meerssen

Levie Soesman, "de oude", die op 6 december 1780 een huis kocht van Peter Honee gelegen op de Beekstraat naast het zijne, groot 2 roeden en gelegen op de hoek Kerkstraat. Daar richtte hij in 1796 een vertrek in tot bedehuis, een z.g. huissynagoge en verhuurde deze aan de joodse gemeenschap. Levi Soesman, werd  bijna 100 jaar.

Bij testament van 4 februari 1796 bepaalde hij dat na zijn dood, zijn zoon Bernard het huis en hof zou krijgen waarbinnen de synagoge was gelegen. Bernhard wilde de synagoge niet meer in zijn huis hebben. Blijkbaar was hij mensenschuw of niet zo godsvruchtig en de joodse gemeente, vond een bovenhuis in de Steegstraat hoek Gasthuisstraat (thans no.9), dat ingericht kon worden als huissynagoge en als zodanig gediend heeft tot 1853 waar men slechts de beschikking had over een lokaal. Het lokaal Beekstraat/Steegstraat was door de slechte staat en de bouw­valligheid waarin het zich bevond, ongeschikt als bede­huis. In een brief aan de gemeenteraad van 5 juli 1848 stond: "Behalve den onvoegzameingang, is den toegang en inrichting zodanig, dat oude ziekelijke en gebrekkige gemeenteleden; buiten de mogelijk­heid zijn aan de godsdienstoefeningen deel te nemen, terwijl van den andere kant de weinige ruimte ook andere belet om daarin een eredienst te komen bijwonen”.  

Vijf jaar ervoor ging men plannen maken voor de bouw van een nieuwe synagoge.

Ruzie over bevoegdheden waren schering en inslag in een kleine gemeenschap, waar vele onderlinge familie banden hadden. Zo schrijft Jacob Cahn, kerkmeester te Meerssen, op 29.7.1830 uit zijn woonplaats Valkenburg, dat zijn collega L.Soesman eigenmachtig optrad en zonder overleg te hebben gepleegd "de haftora niet wilde laten opveilen" en wegschonk (haftora, gedeelte uit de Profeten, dat na de Tora-lezing wordt voorgedragen). 

Toen Cahn hierop een aanmerking maakte, had Soesman hem "in de kerk" zelfs toegevoegd: "Gij hebt niets te zeggen en indien het u niet bevalt wat ik doe dan steek u een bessem in het lijf". Naar aanleiding hiervan werd Soesman ter verantwoording geroepen. Als verdediging voerde hij aan, dat "de haftora van Swart Sabbat" (de sabbat voor de dag, waarop de verwoesting van Jeruzalem wordt herdacht) nooit is opgeveild geworden terwijl men mannen heeft, leden van onze godsdienstige bijeenkomst, die zelfs niet machtig zijn Eerbiedig te kunnen Leisen" (zingend reciteren), zodat zijn optreden "de wanorde in get uitoefenen van onzen openbaren Eerendienst" voorkwam. Problemen met bazige Soesman gingen later nog verder. 

Op 5.11.1839 deelt de heer S.Bloemendal het kerkbestuur te Meerssen mede: dat de Hoofd Commissie tot zaken der Israëlieten te Den Haag een schrijven heeft ontvangen van 30.10.1839 no 1273/1274 en dat zij hebben meegedeeld dat: 

Voorlopig te Meerssen niemand tot uitoefenen als kerkelijk besnijder mag optreden, behalve de heer B.Wesly uit Maastricht en M.Stern te Eysden, die daartoe bevoegdheid bezitten, in af­wachting dat binnen korte tijd hier ter stede, een commissie zal worden ingesteld, ten einde die gene welke zich tot besnijder, willen bekwamen, tot het examen tot te laten en daartoe, bevoegd te verklaren. Ik moet u derhalve aanbevelen om er op te waken, dat geen daartoe onbevoegde personen de besnijdenis, ondernemen, ten einde de gevaarlijke gevolge, welke uit derge­lijke operatie door ongeschikte personen, zouden kunnen voort­vloeien te voorkomen.

Dat voorlopig als bevoegd algemeen kerkelijk inzegenaar is aangesteld, de heer Jacob Levy te Maastricht, zodat, iemand verlangd, kerkelijk ingezegend te worden, bijtijds zijn burgerlijke trouwakte aan mij franco zal hebben toe te zenden en dan de inzegenaar op zijn kosten te ontbieden, zullen binnen kort, de verdere hieromtrent worden meegedeeld. Ten slotte verzoek ik u mij, zodra mogelijk een project reglement van Godsdien­stige en Ceremoniële orde van de gemeente ter goedkeuring in te zenden en als zulks bereids vroeger heb gevraagd. Eind 1839 wend de heer Bloemendal zich tot Staatsraden Commissarissen belast met het voorlopig bestuur der weder in bezit genomen landstreken in Limburg. 

Bloemendal schrijft op 6.2.1840 een brief naar Meerssen incl. een kopie van boven genoemde commissie, ze luidde als volgt:

Gezien de brief van de heer Bloemendal gedelegeerde der Hoofd Commissie tot zaken der Israëlieten voor het Synagogaal ressort van Maastricht 24.1.1840, no.53 daarbij overleggende twee brieven van de hoofd commissie tot zaken der Israëlieten waaruit blijkt dat de commissie zich voor als nog onbevoegd rekende om zich officieel in de aangelegenheden der Israëlitische  gemeente in Limburg in te laten, dat het de zelfde commissie het wenselijk acht dat waar de tussenkomst de Hoofd Commissie anders zou worden gevorderd de belangen door hem (Bloemendal) mogen worden  behartigd, mits vriendelijk verzoekend om de Staatsraden Commissarissen hier omtrent mogen vernemen, heb­bende goed gevonden en verstuurd de heer Bloemendal voornoemd te machtigen om zich in afwachting van zijn majesteit beslissing tot definitieve regeling van dienst voor de aangelegenheden der Israëlitische gemeente in Limburg, die aangelegenheid inplaats der hoofd Commissie te Den Haag aan te trekken en derhalve als zodanig alle aangelegenheden waar gevorderd de beslissingen van de Staatsraden. 

In de brief van Bloemendal, verzoek hij de afgetreden kerkmeesters aan te moedige om onverwijld rekening en verantwoording te doen van hun gehouden administratie en inventaris over te leggen, alle gelden, boeken, papieren, reglementen, effec­ten van de gemeente welke van vroegere jaren in hun handen waren, een afschrift deze rekening alsmede van de inventaris uiterlijk voor 20.2.1840 voorts verwacht hij (Bloemendal) een opgave van de toestand van de gemeente te weten:

             1.Welke onroerende goederen men bezit ?

             2.Welke ambtenaren in de Isr. gem. fungeren ?

             3.Hoe de vermoedelijke uitgaven begroot zijn met inbegrepen het salaris van kerkambtenaren die de functie voorzanger, onderwijzer en beestensnijder, en wie dit betaalde.

             4.Hoe groot de vermoedelijke ontvangsten waren.

        Het antwoord luidde op 15.3.1840.

Mijnheer. Wij hebben de eer uw vragen van 5.2.1840 no 55 te beantwoorden. Aan de afgetreden kerkmeester L.Soesman hebben wij de oude registers, papieren en witboek gevraagd om ze ter hand te stellen. Hij verklaard van zulke aard niets te bezitten bij de aanstelling van kerkmeester. Onroerende goederen heeft onze gemeente niets, behalve een  begraafplaats. 

2.Kerkambtenaren hebben wij tot heden toe niet. Onderwijzer en voorzanger zijn in onze gemeente noodzakelijk maar tot nu hebben wij het niet kunnen regelen want het is bezwaarlijk de lasten op te brengen. 

3.Uitgave kunnen berekend worden aan huur van de kerk en andere behoeften op een som van negentig gulden.

  - behalve kerkambtenaren                               f  90.-

  - voorzanger en onderwijzer                            f 180,-

                                                                            f 270,-

4.Ontvangsten van het jaar 1839, offergelden

   en verhuurde plaatsen in de kerk zijn               f 126,-

In het vertrouwen dat wij aan u vragen naar genoegen hebben geantwoord was get. Wijngaard en A.Burger.

Maar de heer Bloemendal was niet tevreden en schrijft 1.4.1840 een boze brief naar Meerssen. 

Ik ben in de onaangename verplichting u mijn ontevredenheid te betuigen niet alleen over de overdrachtbeantwoording van mijn brief van 5.2.1840 no 55 maar ook over de onvolledigheid van uw brief dd. 15.3.1840 en verzoek u mij onverwijld de behoorlijke gedetailleerde rekening over 1839 ter goedkeuring mij te zenden. Voorts verzoek ik u nogmaals de afgetreden kerkmeester te vragen zonder uitzondering goedwillend over te geven en hem te kennen geven dat hij verdere weigering, hij een gerechtelijke vervolging te zullen moeten verwachten.

get.S.Bloemendal.

Wat zou er aan de hand geweest zijn ? Vertikte Soesman de oude archieven af te geven of had hij werkelijk niets, waren het zaken die het daglicht niet konden verdragen, of dacht hij dat over de periode 1830 - 1839 (Belgische bestuur over Meerssen) hij geen verantwoording verschuldigd was aan Bloemendal of wilde hij met Maastricht niets te maken hebben ? Zelf heb ik de indruk dat er beslist oude archief stukken van voor 1830 in het bezit van de Isr. gem. Meerssen zijn geweest, maar waar zijn ze gebleven ? Hierdoor wordt het moeilijk de joodse geschiedenis van Meerssen na te gaan van voor 1830. Het aantal leden van de ringsynagoge was 97 in 1848.  

Op 21 april 1847 kocht men van dhr. Hertz Wijngaard lid van de joodse gemeenschap een weide gelegen aan de Kookstraat langs de beek voor f 330, naast de wed. Lecoeur. Op 21 april 1847 passeerde bij notaris Jacob Antoon Wilmar te Meerssen de akte van aankoop van het terrein, waar men de benodigde stenen zou gaan gebakken in twee veldovens. Dit werk werd gedaan door Nicolaas Joseph Hermans uit Puth Schinnen, en kreeg de bouwmeester J.L.Lemmens uit Beek de opdracht tot het maken van een plan met bestek en kostenbegroting. 

Toen men later de beschikking kreeg over een ander bouwterrein, Kuileneind de plaats waar de synagoge zou komen te staan stond een oude schuur en diende eerst te worden afgebroken. De akte afgesloten te Maastricht 26.9.1850 voor notaris De Flize, maakte Lemmens een nieuw ontwerp, dat op 7 januari 1851 gereed kwam. Verder had men het voordeel dat er op dit stuk grond nog een huis stond welke men kon gebruiken als koster woning. De openbare aanbesteding vond plaats op 8 april 1851 's middags om 2 uur bij de Heer Widdershoven te Meerssen. Dit werd o.a. bekend gemaakt in Journal du Limbourg. Hierbij was aanwezig de burgemeester en leden van de gemeenteraad die welwillend hun medewerking daartoe hadden gegeven om ter besparing van nodeloze notaris kosten. 

De heer Ortt ingenieur van de waterstaat die al de werkzaamheden van de openbare aanbesteding heeft bijgewoond en de aanbesteding heeft toegewezen aan dhr. H.Dolders te Meerssen voor de som van f 4200,- die de laagste inschrijver was. Tevens werd tot opzichter aangesteld de heer Berger, opzichter van de waterstaat wonende te Meerssen. Mondeling werd overeen gekomen dat het opzichterloon een bedrag van honderd gulden werd betaald. 

Het stuk weide welke voorheen werd gekocht voor de bouw van de nieuwe synagoge aan de Kookstraat werd verkocht aan Christiaan Claessen voor de som van F 310,- 

De nieuwe synagoge werd betaald uit een fonds welke door de joodse gemeenschap was opgericht op 8.3.1843, welke op 20.3.1843 goed gekeurd werd door de Hoofd Commissie tot Zaken der Israëlieten voor het Synagogaal ressort Limburg en op 30.3.1843 door de Hoofdcommissie tot Zaken der Israëlieten te Den Haag. 

                            Het fonds kwam aan zijn middelen door gelden die:

                            a.Wekelijkse vastbepaalde vrijwillige bijdragen.

                            b.Vrijwillige buitengewone bijdragen.

                            c.Offergelden door de inschrijvers.

                            d.Collecten.

                            e.Vrijwillige bijdragen.

                            f.Geldelijke steun van gemeente en Rijksoverheid.

Het reglement van het fonds hield ondermeer in
 
1.
Zij die zich verplichten door hem zelf te bepalen som bij te dragen. Zij die niet konden schrijven moesten dit verklaren in het tegenwoordigheid van twee getuigen, die dan in naam van betrokken moesten tekenen. 
2.
Hij die deze bijdrage voor een of meerder personen betaalde moest echter onder voorwaarde, dat hij zulks bij ondertekening met aanduiding van deze personen waarvoor de inschrijving was, welk gedeelte voor elk persoon zal dienen. 
3.
De bijdrage aan het fonds zal niet langer verplicht zijn dan drie jaar achtereen duren. 
4.
Personen welke na sluiting nog genegen zijn om een wekelijkse betaling, moeten zich verplichten bij te betalen voor die weken sedert de opening van het fonds reeds verlopen zijn, alsmede een verhoging van 1% per maand op deze som. Deze verhoging zal tot het algemeen fonds behoren en wordt bij de verdeling van de zitplaatsen niet in aanmerking genomen. 
5.
Elke inschrijver mocht een vrijwillig buiten gewone bijdragen doen, toch nimmer minder dan 10 cent. Deze gift zal bij het bedrag van zijn inschrijving aangetekend worden en bij de verdeling van de zitplaatsen in aanmerking worden genomen, toch kan dit bedrag nimmer van zijn wekelijkse verplichte bijdragen ontheffen. 
6.Collecte zullen worden gehouden door de gehele gemeente met toestemming van bevoegd gezag.
 

        De eerste personen welke betaalde aan in stand komen van de synagoge waren:

        naam                            | plaats                 |  vanaf                   bedrag/week |   

In het reglement van de stichting Synagoge was onder meer geregeld de verdeling van de zitplaatsen deze luide als volgt: 

1.

Zodra de bouw voltooid is zullen de zitplaatsen genummerd worden. De zitplaatsen rechts en links zullen een afzonderlijk serie no. dragen beiden vangen aan met no 1 en vervolgens doorlopen. 

2.

 De zitplaatsen aldus genummerd zijnde zal aan de inschrijver naar mate de door hem bijgedragen totaal som een zitplaats worden aangewezen, zodanig dat hij die het meeste heeft bijgedragen de zitplaats no 1 rechts, die gene welke volgde zitplaats no 1 links daarop volgende zitplaats no 2 rechts enz. De overblijvende plaatsen dragen de naam gereserveerde plaatsen. 

3.

Wanneer bij sluiting van het fonds bevonden werd dat iemand minder dan 25 gulden aan wekelijkse bijdrage, offergelden werd geen zitplaats aangeboden. Uitzondering zij die konden bewijzen dat zij onvermogend waren. Zij konden geheel of gedeeltelijk vrijstelling krijgen. 

4.

Bij overlijden van de eigenaar van een zitplaats, geen wettige erfgenamen hier in de gemeente aanwezig zijn dan zullen de erfgenamen buiten de gemeente verplicht zijn de open zitplaats aan een inwoner van deze gemeente te verkopen. Gebeurd dit niet binnen 5 jaar dan vervalt de zitplaats ten behoeve van de joodse gemeente van Meerssen. 

5.

Eenmaal in het jaar zullen de kerkmeesters overgaan tot publieke verhuring en verkoping van de gereserveerde plaatsen na behoorlijk vooraf gedane publicatie vast te stellen voorwaarden.

Hij die dus een zitplaats had kon dus deze verkopen, verhuren of schenken. Door dit systeem deden zich in verloop van tijd herhaaldelijk problemen voor, of men trok zich van vaste zitplaatsen niets aan bijvoorbeeld.

Zo was er een jongeman Abraham Caan uit Beek die zich van regelingen niet veel aantrok hoe men in Meerssen de zitplaat­sen geregeld had en regelmatig op de verkeerde plaats ging zitten tot ergernis van de kerkenraad en hem een brief schreef waarin men hem mededeelde dat hij plaatst moest nemen op de plaatst van vreemde bezoekers. Men dreigde hem met maatregelen indien hij zich niet zou luisteren naar hun waarschuwing. (zie verder over problemen van verpachting).

In het bestek van de bouw van de Synagoge was ondermeer opgenomen: 

1.

Bij het voltrekken van de synagoge zal de gemeente of daartoe benoemde leden een opzichter aangesteld worden, die met het plan en bestek bekend is, en welke gedurende de werkzaamheden een wakend oog zal houden, en naar wiens bevelen, zowel als die van de opzichter van het rijk zich de aannemer heeft te gedragen. De maat waarmede te meten zal worden de Ned. El. en het gewicht het Ned. pond zijn. 

2.

De mergelblokken voor lijsten en dekstenen moeten zijn de beste Sibber blokken zonder enig gebrek en goed op hun legger geplaatst worden. 

3.

Aan de ingang van de synagoge en dubbele deur, vervaardigd uit vijf eiken vergaring en drie duims eiken panelen. 

4.

Zitbanken ieder ter lengte van 2 El. vijf duim verdeeld in 4 plaatsen .... wat het werk betreft moet zij juist zijn gelijk die (Maastricht) in de Hoofd Synagoge ter grootte volgens ... voor het overige met hun heel toebehorende aan die in voornoemde Synagoge. 

5.

Na de goedkeuring der aanbesteding, zal de aannemer dadelijk zijn werk beginnen en zal binnen de zes maanden na dato geheel voltrokken op een boete van 5 gulden voor elke dag vertraging. Met uitzondering van het gehele meublement, het gebouw op 1.4.1852 geheel opgeleverd worden. 

6.

Indien het soms mocht gebeuren dat er later tussen de uitgevers en de aannemer een geschil mocht ontstaan zullen zij wederzijds gehouden zijn aan de beslissing van de Heren Gede­puteerde Staten te onderwerpen, zij zullen in geen geval enig rechtsgeding tegen elkaar mogen aanspannen.

Op 5 juli 1848 werd voor de eerste maal een brief gezonden aan de gemeente Meerssen voor een subsidie voor de bouw van de nieuwe synagoge. Dit werd afgewezen per brief van 31.7.1848 met als grond dat de gemeente Meerssen sedert lange tijd voorgenomen aanschaft van een pastorale woning in het gehucht Limmel en het bouwen van een put te Raar tot heden nog geen geldelijke middelen voorhanden waren en voordat men op het verzoek voor een subsidie gunstig zou kunnen reageren. Ook van het Rijk kreeg men niets. Bij beschikking van 24.2.1848 deelde de minister S. van Heemstede mede, dat door de beperking van rijks uitgaven het verzoek om subsidie niet kan worden voldaan. Hierop richt het kerkbestuur op 9.4.1849 in een brief zich tot koning Willem III voor ondersteuning. Weer wende het kerkbestuur zich met een brief dd. 26.11.1849 aan de gemeente Meerssen waarin men betoond dat door de verkoop van gemeente gronden volgens het kerkbestuur de gemeente Meerssen wel geld middelen voor handen heeft, dat alle godsdienstige geloofs overtuigingen voor de wet gelijk zijn en aangezien het joods kerkgenootschap nog nimmer iets heeft genoten, durven wij op te merken dat billijkerwijze ook gelijke aanspraak te hebben, en er dus geen wettige of billijke rede kan zijn, dat eerst voor andere onderwerpen die reeds vroeger ondersteuning uit de gemeente kas hebben genoten, zouden moeten worden gezorgd, en later eerst onze belangen.

Weer werd het verzoek afgewezen. De gemeente Meerssen deelde het kerk bestuur 6.12.­1849 in monde van burgemeester Kissels mede dat overwegende dat de afdoening van de pastorale woning te Limmel nog niet in zo verre is tot stand gebracht, en de behandeling van de put te Raar een zaak van overweging zal moeten uitmaken; en als dan de financiële toestand van de gemeente ook zal worden ingezien.

Een klein lichtpuntje kwam met de brief van 21.9.1850 waarin de minister van justitie voorlopig belast met het bestuur voor zaken der Hervormde Eredienst dhr. Rosenthal aan het kerkbestuur te Meerssen mede werd gedeeld dat indien 's lands omstandigheden mochten toelaten een som uit te trekken op de staats begroting.

De gedeputeerde Staten van Limburg deelt op 29.1.1851 aan de Isr. gem. Meerssen mede dat zij voor een subsidie onder bepaalde voorwaarde in aanmerking te komen. De subsidie was vier honderd gulden. 

In 1851 werd de gemeente Meerssen nogmaals verzocht om een subsidie. Men kreeg geen medewerking. Zelfs de Gedeputeerde Staten verzochten de gemeente Meerssen om medewerking om in de begroting een subsidie op te nemen. In een brief van Gedeputeerde Staten wordt gesteld dat er gelijke rechten en bescherming voor iedere godsdienstige overtuiging moest zijn en dat de gemeente Meerssen voorwendsels of uitvluchten achterwege moest laten en de burgemeester de gemeenteraad van Meerssen het standpunt van Gedeputeerde Staten moest kenbaar maken.  

Maar de gemeente bleef halsstarrig waarop Gedeputeerde Staten de volgende brief aan de gemeente stuurde. 

"In antwoord op uwe deliberatie van 22 juli jl. no. 169/81, geven wij bij deze te kennen, dat te Meerssen eene sinds lang erkende Israëlitische gemeente bestaat, welke reeds in 1816 als Ring Synagoge is benoemd; zodat het niet meer kan te pas komen om te onderzoeken of de gemeente, wat het aantal zielen betreft, al dan niet de bevoegdheid heeft om een kerk gebouw voor hare Eredienst te Meerssen daar te stellen.

UwEl.Achtb: zullen hieruit afleiden, dat door de verlening van een gemeentelijk subsidie tot dat einde, uw verantwoordelijkheid in geene deele in de waagschaal wordt gebragt terwijl die verantwoordelijkheid daar en boven gedekt wordt door de hogere goed keuring, aan welke de begroting der gemeentelijke uitgave is onderworpen."

 In 1852 werd door de gemeente Meerssen subsidie verleend maar men kan stellen niet van harte. 

Op 8 mei 1853 werden de zitplaatsen als volgt verdeelt, volgens door de leden opgebrachte bedragen. 

Eindelijk was het dan zover dat op vrijdag 17 juli 1853 de nieuwe synagoge in gebruik kon genomen worden. Voordat dit alles gebeurde werd in de oude kerk de gebruikelijke afscheidsrede door de Opperrabbijn gehouden en Psalm 122 gezongen en waarop de plechtige inwijding kon plaats vinden. De dag erna op zaterdagochtend 18 juli 1853 om 7.00 werd een dienst gehouden waarin het koor gezongen werd en de Opperrabbijn een predicatie hield. 

Hiervoor had zich bij de gemeenteraad nog het volgende afgespeeld.

Op 20.6.1853 werd de gemeenteraad officieel uitgenodigd voor het bijwonen van de inwijding van de synagoge. Deze invitatie bracht grote beroering teweeg. Raadslid L'Ortije stelde voor om slechts een deputatie van twee leden af te vaardigen, maar dit voorstel werd verworpen. Men was van mening dat de voltallige raad acte de prèsence moest geven. Op 30 juni 1853 deed L'Ortije de suggestie dit besluit alsnog in te trekken. De stemmen staakten, waarop men besloot het innemen van een definitief standpunt uit te stellen. Op 5 augustus 1853 concludeerde men dat het niet meer nodig was om een besluit te nemen, omdat de synagoge op 17.7.1853 al was ingewijd.

   In "Scolae Judeorum" het volgende:

"De plechtige inwijding begon met een processie naar Limburgs model. De volgorde was als volgt. Eerst iemand die de nationale vlag droeg. Dan paarsgewijze de leden der Joodse gemeente welke tot het fonds hadden bijgedragen.

Daarachter die niet tot het fonds hadden bijgedragen en de vreemde Israëlieten. Hierna volgde de Harmonie. Vervolgens de leden en koor kinderen van het Joodse koor genootschap te Maastricht. Dan zes jongelingen, eenvoudig gekleed en vaantjes in de hand dragend. Daarachter zeven meisjes, ook eenvoudig gekleed, met bloemkorven in de hand. Toen schreed de HoogEerwaarde Heer Opperrabbijn onder een baldakijn, met drie daartoe genodigden andere Israëlieten, welke met behulp van vier daartoe aangewezen jongelingen, die de Heilige Wetsrollen en overige religieuze voorwerpen droegen. Achter het baldakijn volgende de leden van het kerkbestuur en de commissie tot de opbouw der nieuwe kerk der gemeente en ten slotte de kerkbesturen van andere gemeenten. Bovendien werd de processie nog opgeluisterd door 'n aantal marechaussees, benevens een detachement Infanterie van 60 manschappen onder leiding van een officier, die de Heer Opperbevelhebber der vesting Maastricht, op het daartoe gedane verzoek, wel herwaarts heeft willen zenden. Een gedeelte hiervan heeft de processie geopend, terwijl de overigen er naast liepen om de rust en goede orde te bewaren. Voor de ingang van de synagoge, die van binnen versierd was, stonden drie erebogen opgesteld. De meisjes met de bloemenkorven plaatsten zich voor de ingang om bij het verschijnen der Heilige Wetsrollen bloemen te strooien. Het koor begaf zich naar de "Birma" (soort altaar). De Harmonie plaatste zich aan de zijde van de kerk en hief het nationale lied aan op het moment dat de Wetsrollen tot in het voorportaal werden gedragen. Vervolgens werden de Heilige Wetsrol­len op de gebruikelijke wijze tot op de Birma gebracht ten einde de verdere gebeden en gezangen met het houden der zeven ommegangen uit te voeren,waarna de Opperrabbijn de Wetsrollen in de ark plaatste en deze sloot. De bedoeling was volgens het programma dat achter de Opperrabbijn in processie naar de nieuwe synagoge de burgemeester en gemeenteraad van Meerssen zou lopen, dit werd om onbekende rede niet gedaan. Ook werd de kerk wat wel de bedoeling was niet door de burgemeester geopend, maar zaten bij andere autoriteiten in de kerk. 

Zo'n processie naar Limburgs model wijs erop dat de Limburgse joden zich sterk aan hun omgeving hadden aangepast. Woorden als jodenkerk, koster, kerkhof en ouderling geven dit aan. 

Ook in deze synagoge blijkt het Oranjegezindheid van de joodse gemeenschap te Meerssen uit een tekst tegen de muur in de synagoge:

                Hij die den Koningin hulp den Vorsten, Bescherming verlient,

                Wiens Rijk het Rijk aller Eeuwigheid is Hij Zegene en Bescher­men Onze Koning.

                Hij Zegene de Koningin moeder Emma.

                Koning aller Koningen, Uwe Beschermingen

                De Geest geleide die Vorstinnen

                Op al Hare wegen geleide de Koning

                Tot Haar eigen Geluk tot Heil de

                Vaderlands en tot Welgevallen.

                O God Amen.

De synagoge uiterst schilderachtig gelegen achter de oostelijke huizenrij van de Kuileneindestraat, is toegankelijk via een trap met hardstenen treden en een ovaal terras - halfrond beëindigd. Het geheel is afgedekt met een daktorentje waarop de Davidster prijkte. Het is een charmant gebouw, dat ondanks de IJzeren ramen een haast 18e eeuwse indruk maakt doordat de kroonlijst bij elke pilaster uitspringt. De synagoge is geheel opgetrokken in baksteen, behalve de vlakke, neo-classistische kroonlijst van mergel die als een architraaf rond de bovenzijde van de muren loopt en bij elk pilaster uitspringt. 

Inwendig is de neoclassicistische invloed onmiskenbaar. De ingang van de synagoge is gelegen in het westen, in de half ronde beëindiging. Boven de ingang staan in een kleurrijk raam de Stenen tafelen en in het Hebreeuws, het 6e vers uit de 90e psalm "Wierp U neder voor Jahweh in zijn heilige woning." Daarachter het jaartal: A.M. 5611 (dit is A.D. 1851). De ruitjes heeft een felle rode, blauwe of oranje kleur.

Gaat men door de deur naar binnen dan komt men in een klein portaal. In de synagoge zelf heeft men een trap naar de vrouwengalerij. De vrouwengalerij (soort van oksaal) kreeg rondom langs de muren, een zitplaats voor ieder persoon afzonderlijk verdeelt, terwijl voor vreemdelingen onverdeelde banken onder de vrouwengalerij stonden. 

Een synagoge kent drie hoofdelementen als uitgangspunt gelden voor een ontwerp, te weten de aroon hakodesj of heilige ark tegen de oostwand, bestemd voor het herbergen van de wetsrol­len, de almemor of bima, het verhoogde gedeelte waar de Tora wordt voorgelezen, en de vrouwengalerij in het westen, net als de synagoge van Maastricht die in de jaren 1839-1840 gebouwd is.

Gaan we verder over de verpachting van de zitplaatsen in de synagoge. Hij die dus een zitplaats bezat kon deze verkopen, verhuren of schenken. Door het systeem van verpachting deden zich in verloop van tijd herhaaldelijk in de joodse gemeenschap van Meerssen grote problemen voor. 

Zo de brief van 23.8.1853 van de heer J.Hertog aan de heer Bloemendal die hij het volgende schrijft.

Ondanks herhaalde en vriendelijke aanvragen, blijft het kerkbestuur der Isr. gemeente alhier weigerachtig, om aan mijn zonen een andere plaats in de kerk te verhuren, dan een der laatste banken, zulks zonder enig wettige redenen op te geven, waaruit men moet afleiden, dat zij enkel op willekeur berust. Ik heb mij nimmer aan mijn verplichting als lid der gemeente onttrokken, daartegen steeds naar vermogen in de lasten bijgedragen, ten blijke hiervan, dat ik eigenaar ben van twee plaatsen in de kerk, waarvoor ik meer dan F 140,- heb gecontribueerd. Ik verwacht daarom op een meer beleefde handelwijze van de zijde onze kerkmeesters te mogen aanspraak maken, die tevens ook meer met het geldelijk belang onze gemeente zouden stroken. In deze stand van zaken, neem ik de vrijheid Uw.Ed. beleefdelijk te verzoeken, te willen beoordelen dat mijn zonen, voegzame plaatsen in de kerk tegen billijken prijzen worden verhuurd, zijnde dezelve bereid, om, even als zij vroeger hebben aangeboden de huurprijs bij anticipatie te voldoen.

 Hierop antwoordde de kerkmeesters op 4.9.1853 aan de heer Bloemendal.

 1.

Dat wij, na vooraf in de kerk behoorlijke gedane aankondiging op zondag de 10 juli jl.. zijn overgegaan tot verhuring van de opengebleven zitplaatsen, waarvan 6 verhuurd zijn geworden, terwijl er zich voor de 7 nog overblijvende, geen liefhebbers hebben aangeboden, zodat wij het onnodig hebben geacht, over te gaan tot de verhuring der gereserveerde zitplaatsen, worden dit overigs ook niet uitdrukkelijk bij het reglement bevolen.

2.

Dat de 2 zonen Hertogs, bij verhuring zijn tegenwoordig geweest, doch op geen der opgeveilde plaatsen, (welke niet in de laatste bank voorkomen en zo ons dunk voor hun persoon conventabel genoeg) hebben geboden, zodat zij het zich zelf te wijten hebben, zo thans geen andere (buiten de reserveerde) meer te verhuren zijn, dan die, in de laatste bank. 

3.

Dat indien de genoemde Hertogs een of twee zitplaatsen hadden gehuurd, welke thans aan andere zijn toegewezen, deze laatste er geen bezwaar zouden hebben in gevonden zich een zitplaats in de laatste bank te huren. 

4.

Dat het waar is, dat meer genoemde J.Hertog met zijn oudste zoon, zich nimmer (akte verder niet leesbaar) hun verschuldigde offer en ceremonie gelden en huur van zitplaatsen, hebben betaald, dan na verschillende aanmaningen en soms zijn wij genoodzaakt geweest, daartoe uiterste maatregelen te hebben moeten gebruiken, tot bewijst hiervan dient, dat sedert april 1852 tot heden hun verschuldigde f 8.63 nog niet hebben voldaan, terwijl een der 2 zonen waarvan spraken is nog niets heeft opgebracht, en de andere al hoewel iets contribueerden ook zijn verschuldigde over gemeld tijdstip nog niet heeft betaald zijn f 1.43 welke laatste in het geheel heeft opgebracht de som van F 3.24. 

5.

Eindelijk geven wij Uw.Ed. te kennen, dat bij de sluiting van het fonds, voldaan is geworden, aan de bepalingen van art. 41, 42 en 43 van het reglement en dat daarbij zowel de prijzen van de gereserveerde als van de open gebleven plaatsen, zo voor verhuring als verkoping zijn vastgesteld en geregeld.

get. De kerkmeesters der Isr.gem.Meerssen.

Schijnbaar klopte toch iets niet met de uitvoering van art. 42 en deelde de kerkmeesters aan Bloemendal mee; ter voldoening  aan art. 42 van het reglement van het fonds voor de opbouw van de nieuwe kerk hebben wij de eer u te berichten dat wij na ons deswege gemaakte en afgekondigde voorwaarden, op heden zijn overgegaan tot publieke verkoping en verhuring van de gereserveerde en open gebleven zitplaatsen, waarvan de uitslag is geweest, dat de zonen Hertogs te Meerssen en Cahn te Valkenburg ieder een zitplaats in de laatste bank hebben gehuurd, zodat daar omtrent alle geschillen uit de weg zijn geruimd. Tot koop hebben zich geen liefhebbers aangeboden. 

Het begon de heer Bloemendal schijnbaar te vervelen deze en andere klachten. Hij schrijft de kerkenraad aan en verzocht enigszins spoedig op de bijgaande klacht van J.Cahn te Valkenburg, bericht en advies te verstrekken, moet ik u daarbij doen opmerken, dat in alle gevallen de bepalingen van het reglement voor de opbouw der kerk getrouw moeten worden nageleefd terwijl een aloud gebruik, ten aanzien van personen, welke in vroegere jaren, bijdragen hebben verstrekt en ongelukkig genoeg tot onvermogen geraakt, vordert dat men hun oude rech­ten niet verkort en daar waar het kan, vooral met rust en eendracht te bewaren, men hen op een billijken wijzen behandeld. 

Wat waren de klachten van Jacob Cahn te Valkenburg ? Jacob Cahn zegt dat hij tot de kerkelijke gemeente van Meerssen behoorde, zoals zijn overleden vader, sinds een reeks van jaren, de gemeente enige gelden schuldig is gebleven maar ook in de onmogelijkheid verkeerde, om tot opbouw van de nieuwe synagoge het zijne bij te dragen. Thans weer tot enig vermogen gekomen, wendde de ondergetekende zich tot de kerkmeesters te Meerssen, met het verzoek om in de kerk aldaar een plaats te verhuren, aanbiedende de huur van 15 maanden vooruit te betalen plus het bedrag wat hij achterstallig was in termijnen te zullen af te betalen, betaling in eens zou onmogelijk wezen. Dit verzoek werd hem echter geweigerd, op grond dat hij nog gelden aan de gemeente schuldig is en dat hij niet tot de kosten van de opbouw van de kerk heeft bijgedragen. De kerkmeesters rekenen mij dus mijn vroegere onvermogen als een zonde aan, en verlangen dat ik onder de kolommen, alwaar steeds een menigte kleine, ja zeer kleine kinderen opgehoopt is, en dus de uitoefening van het gebed onmogelijk is. Wanneer men deze wijze van handelen vergelijkt met de welwillendheid waarmee in andere gemeente bijvoorbeeld Maastricht, de leden der gemeente behandeld welk buiten hun schuld niet meer kunnen bijdragen, hun zelfs zitplaatsen gratis worden toegewezen, zal u kunnen beseffen, welk pijnlijk gevoel, zij verwekken bij de ondergetekende die men op bijna 60 jr. leeftijd, in strijd met alle recht en billijkheid, in strijd met de belangen der gemeente en in strijd met alle goddelijke en menselijke voorschriften wil beletten, om zijn gebeden in Gods heilige Tempel, naar behoren te richten aan Hem, die geen onderscheid tussen (niet leesbaar ... ) en wel wegens de opbranden zijne hoge feestdagen aan zijn billijk verzoek het gewenste gevolgd worden gegeven.

get.J.Cahn.

Het kerkbestuur moest zijn houding nogmaals verklaren en deed dat op 4.9.1853 als volgt: 

Een klacht die geheel en al ongegrond was en onwaar is, waardoor wij ons verplicht vinden, de handelwijze van die persoon aan de dag te leggen. In het jaar 1830, waren J.Cahn en zijn vader M.Cahn leden van de Isr.gem.Meerssen, zodra de omwenteling in België uitbrak waren zij de enigste die onze gemeente in oproer brachten en zeiden: "Wij zijn nu Belgen." en kennen geen kerkmeesters noch verordeningen meer, zij waren toen nog f 11,- schuldig, die tot heden nog niet betaald is, zij namen toen al hun boeken uit onze kerk, ja zelfs een wetsrol, die in onze kerk stond en maakte te Valkenburg een huis synagoge; J.Cahn was ook Bazuin­blaser bij ons en was in het bezit van een Sjofar van de gemeente, nam het mee en is tot heden niet terug gegeven (Sjofar is een blaasinstrument volgens de traditie een ramshoorn, het roept de mensen op tot inkeer op Rasj ha-Sjana het feest van het joodse nieuwjaar volgens de maandkalender). De huis synagoge te Valkenburg veroorzaakte aan onze gemeente veel onrust en schade, dit duurde tot in het jaar 1839, toen vertrok M.Cahn zijn vader naar Vaals en de synagoge te Valkenburg hoorde op te bestaan; J.Cahn was toen geen lid der gemeente meer, hij ging dan eens hier dan eens daar naar de kerk en bemoeide zich niet meer om Meerssen. In 1840 werden in onze synagoge enige zitplaatsen verhuurd, hij vernam dit en kwam een plaats huren voor f 2,-- per jaar, hij bezat die plaats tot 1848 en is uit die hoofde alsmede wegens offergelden heden nog schuldig de som van f 18,90 welke ondanks vriendelijke aanmaningen weigerachtig bleef te betalen en niets meer van zich liet horen. Hem werd echter geen rechten in de kerk ontnomen en liet hem ongestoord. Op het moment dat plaatsen welke niets opbrachten opnieuw moesten verhuurd worden; omdat de gemeente de schade niet kon lijden, hebben wij de zitplaats van J.Cahn met ander op nieuw ter verhuring aangeboden, onder voorwaarden dat de huurder steeds 6 maanden vooruit moest betalen; J.Cahn kwam zelfs niet om te huren, maar zond zijn zoon Salomon, die ook werkelijk een zitplaats huurde voor f 2.70 per jaar, hij betaalde dadelijk de helft, waarvan f 1.35. De plaats is van die tijd af, dan eens door J.Cahn en dan eens door zijn zoon bezet geworden, zonder sedert gemeld tijdstip niets meer voor te hebben voldaan. Zodat alweer uit diens hoofde alleen, nu nog te betalen blijft f 13.50 zonder in aanmerking te nemen de offergelden sedert 1848.

Innen zou vergeefse moeite zijn, niet tegenstaande dit of een ander is hem nooit of nimmer enige rechten in de kerk ontnomen geworden, maar in tegendeel zijn hem de zelfde gelijk als een ander ingezetene toegekend, om alle onenigheid en onrust te voorkomen. Enige tijd voordat wij naar de nieuwe synagoge gingen werd in de kerk afgekondigd, dat op 10 juli de opengebleven zitplaatsen in de nieuwe synagoge zouden verhuren, onder  voorwaarden dat een ieder die genegen was te huren, zich van geld moest voorzien, daar het bedrag van de toewijzing dadelijk moest betaald worden, hierop begon J.Cahn met luide stem in de kerk te roepen en te schreeuwen, dat hij die reglementen niet hoefde na te komen en niet gehouden was bij de verhuring een zitplaats vooruit te moeten betalen, dat hij niet in termijnen kon doen, wij hebben hem met rust gelaten, en niet geantwoord. Zaterdags na de inwijding van de nieuwe synagoge kwam hij ter kerk, en plaatste zich in het midden naast de Birma, toen de kerkdienst geëindigd was zei hem de eerste kerkmeester, dat het daar niet zijn plaats was, dat hij in het vervolgd onder de kolommen moest gaan staan, omdat hij geen eigen noch gehuurde zitplaats had, waarop hij antwoordde: "Ik dank u voor de genadige straf, heden over acht dagen kom ik weer terug, dan kunt u uw best doen". En werkelijk zaterdags daarna kwam hij weer naar de kerk en ging op de zelfde plaats staan, nogmaals zei hem de eerste kerkmeester, u moet onder de kolommen gaan staan, hij deed dit echter niet en bleef staan, geen verdere woordenwisselingen te hebben plaats gevonden.

Ten slotte zij het ons geoorloofd u te melden dat hij ons nooit enige reden heeft opgegeven waarom hij niet wil of kan betalen, en nimmer heeft aangeboden om zijn verschuldigde bij termijnen te voldoen of om te huren zitplaats 15 maanden vooruit te betalen, zodat zijn klacht in alle gevallen met de waarheid verschuldigd is, en laten derhalve aan het oordeel van u over, om te beslissen over de handelwijze van de kerkmeester of van die der klagers.

get. kerkmeesters der Isr.gem.Meerssen. 

Het kerkbestuur kwam er ook niet zonder kleerscheuren er vanaf want de heer Bloemendal merkte op: 

Al de door u bij gebrachte redenen, dat deze personen voortaan door u geen gunste behoeft te worden bewezen, dit neemt echter niet weg, dat blijkens uw eigene rapporten door u strijdig is gehandeld tegen art. 42 van het reglement voor de opbouw van de kerk, waarbij de duidelijkste is voorgeschreven, dat eenmaal in het jaar tot publieke verhuring en verkoping der gereserveerde en openblijvende plaatsen in de kerk moet worden overgegaan, na behoorlijke vooraf gedane publicatie en daarbij te stellen voorwaarden. De omstandigheden dat zich geen huurders of kopers zouden aanbieden geeft geen bevoegdheid, om deze duidelijke bepaling van het reglement te overtreden, zelfs tot het kopen moeten de gereserveerde en opengebleven plaatsen aan de vastgestelde prijzen opgeveild worden, en is er niemand, die een opbod doet, dan is door u aan het reglement voldaan: en aangezien nu door u de gereserveerde plaatsen niet ter verhuring zijn aangeboden, moet zulks in alle geval onmiddellijk nog geschiedde, na vooraf gemaakte en afgekondigde de voorwaarden en spreekt het van zelf dat die voorwaarden door u kan worden bepaald, dat zij, welke vroeger iets aan de gemeente verschul­digd zijn de huren zitplaatsen vooruit moeten betalen en zelfs hun achterstallige schuld bij gedeelten moeten voldoen, daar men ook niet zo onbillijk moet te werk gaan, om juist in eens de gehele schuld van vroegere jaren te vorderen. Zal ik ten spoedigste van u bericht ontvangen in afwachting dat aan het reglement is voldaan en dat ik aan de adressanten kan antwoorden. 

 Dat niet alle zitplaatsen konden kopen of huren blijkt de prijzen welke hiervoor werden gevraagd. Zo kosten de duurste plaats bij koop f 200,- of 15 gulden huur per jaar. De goedkoopste plaats bij koop f 60,- of bij huur f 2.80, wat voor vele te grote bedragen waren om te betalen omdat de meeste armlastig waren.

Zo ging Abraham Caan winkelier te Beek, uit onvrede niet meer in Beek naar de synagoge en wilde hij geen kerkbelasting meer betalen. Hij was namelijk niet herkozen als manhigim. Het gevolg was dat de joodse gemeente Beek de bijdrage voor de opperrabbijn niet meer kon betalen. Beek vroeg het kerkbestuur van de hoofdsynagoge Maastricht om raad, zeker nu Caan in Meerssen te sjoel ging en overwoog hier lid te worden. Maastricht overlegde met Meerssen en Meerssen schreef dat Caan inderdaad alhier was gezien, maar dat hij nog geen lid van de gemeente was geworden. De hoofdsynagoge instrueerde Meerssen Caan geen lid te laten worden, omdat Beek dan in financiële moeilijkheden zou komen. Bij een kleine gemeente als Beek telde het verlies van elk lid zwaar. Meerssen schreef uiteindelijk aan Caan dat hij weliswaar in de synagoge mocht blijven komen, maar dat hij desalniettemin een vreemdeling zou blijven. 

In 1862 werden bij de nieuwe reglementen voor de joodse gemeente van Meerssen voor de verhuur van zitplaatsen de volgende wijzingen aangebracht. 

art.132.

De verhuring der kerk zitplaatsen geschiedt ter Synagoge in het openbaar voor de tijd van een jaar, op zodanige wijze en voorwaarden als door de Kerkenraad is of wordt vastgesteld. 

art.133.

Van de verhuring wordt achter acht dagen bevorens afkondiging gedaan in de Synagoge. 

art.134.

Van de huurder kan alvorens hij tot het in gebruik nemen der gehuurde plaats of zitplaatsen wordt toegelaten vooruitbeta­ling of borgtocht worden gevorderd, zoomede afdoening van een deel of het geheel zijner restanten in geval hij debiteur der gemeente is alles behoudens bestaande overeenkomsten. Op 26.8.1855 deelt het kerkbestuur aan de heer Bloemendal mede, dat de kerkmeesters voortaan niet meer zullen houden de zit­plaatsen te verhuren aan de prijzen die vroeger bij de sluiting van het fonds zijn vastgesteld. Dat zij de zitplaat­sen naar omstandigheden aan een verminderende prijs kunnen verhuren, aangezien de meerderheid van de inschrijvers van het fonds voor de opbouw van de nieuwe kerk zich hiertegen niet verzet hebben. 

         Bepaald dat te weten voor dit jaar:

         no.4  rechts en links op      f 13,-

         no.8    ,,   ,,   ,,  ,,                10,-

         no.12   ,,   ,,   ,,  ,,                 8,-

         no.16   ,,   ,,   ,,  ,,                 5,-

        Opengebleven plaatsen:

         5de bank rechts en links iedere zitplaats op     f 12,-

         6de  ,,    ,,   ,,   ,,    ,,     ,,      ,,                           1.80

Dat er geen verzet was, is niet juist, gezien de brief van 29.8.1855. Als antwoord op vragen van de heer Bloemendal, hebben wij de eer u te laten toekomen het verzet door de meerderheid der inschrijvers gedaan tegen onze bepaling van dezer maand. Wij hebben gemeend, dat het niet nodig was dit stuk aan u te zenden, aangezien zulks nergens staat geschreven, te meer daarop het zelfde handtekeningen voorkomen, aan welke echtheid men heeft te twijfelen, en als dan zouden de meerderheid niet meer bestaan twee personen van wie de handtekening op gemeld stuk voorkomen, hebben reeds mondeling verklaard dat zij niet getekend hebben, terwijl een of twee andere getekend hebben, welke wij vernemen niet te kunnen schrijven.

Wat aangaande dat wij een minimum hadden moeten bepalen, is zulks niet geschiedt, om rede dat de personen die huren moeten, alsdan in het denkbeeld zouden verkeren, dat men aan die som moet verhuren en zij zich onderling zouden afspreken om niet op te bieden terwijl wij voorts de stellige overtuiging geven dat wij geen te lage prijzen zullen verhuren, zoals blijkt uit onze brief van 26 dezer maand. Overigs verzoeken wij de voorgestelde bepaling zo het anders niet gaat, maar voor dit jaar alleen te willen goedkeuren, en de zaak zo spoedig mogelijk te willen behandelen, of ons een ander middel aan de hand te doen, ten einde het door ons voorgestelde dit jaar kunnen ten uitvoer brengen aan wie staat het te bewijzen of de handtekeningen echt of onecht zijn.

En de problemen gingen verder.

Op 19.9.1855 beantwoorde het kerkbestuur een brief aan het Ned. Isr. Hoofd-Synagoge te Maastricht. 

In antwoord op uw brief dd. 10.9.1855 begeleidende een brief van J.Caan te Haasdal gemeente Meerssen, hebben wij de eer u te berichten dat het werkelijk waar is, dat iemand, die in het bezit is van een zitplaats in de manskerk is, geen vrouw heeft met toestemming van de Kerkmeester, een andere vrouw zijn zitplaats in de vrouwen kerk laat staan, en menende dat zulks niet in strijd is met de bepalingen van het reglement voor de slechting van een fonds tot opbouw van een nieuwe kerk te Meerssen, goed gekeurd bij besluit van Hoofd Commissie tot de Zaken der Israëlieten te 's-Gravenhage, de 30 maart 1843 no 397/189 waarvan de hiertoe betrekkende artikelen zullen laten volgen, aangezien wij ons van gemeld reglement niet kunnen ontdoen te weten:

art. 36.

Wanneer de zitplaatsen verdeeld zijn, dan is ieder volle eigenaar van de hem toegewezen zitplaats, waarvan hem schrif­telijk bewijs zal worden afgegeven. Hij zal dezelve bij rui­ling, verkoping, verhuizing of schenking aan andere mogen afstaan, zoals hierna vermeld is. 

art. 37.

De ruiling, verkoping verhuring of schenking mag maar enkel  worden met uitdrukkelijk toestemming van de kerkmeester der gemeente geschieden.

Op 30.11.1855 beantwoorde het kerkbestuur verder een brief van de heer Bloemendal van 1.10.1855 no 1795.

Met een nominatieven opgave van de nog aanwezig zijnde inschrijvers van het fonds voor de opbouw van de nieuwe kerk een schriftelijke verklaring van de leden die mondeling hebben te kennen geven het verzet der meerderheid niet te hebben getekend of daarvan zijn terug gekomen. 

10 augustus 1855 werd ingewijd een nieuwe wetsrol welke was aangekocht uit het fonds gesticht door de vrouwen vereniging. De Wel.Eerwaarde heer S.Cohn, Opperrabijn uit Maastricht werd uitgenodigd om deze plechtigheid te leiden.

Het programma zacht er als volgt uit:

Voor de ingang van de kerk werden erebogen geplaatst en de kerk werd versierd, de nationale vlag werd uitgehangen.

Vrijdag middag werd de wetsrol geplaatst in het schoollokaal en werd van alle zijde met licht omgeven. Om 17.00 verzamelde zich de gemeenteleden en zij die de plechtigheid wilde bijwonen op het plein bij de kerk om de optocht te vergezellen.

De Opperrabbijn droeg de wetsrol onder het spelen van het nationaal-volkslied. Onder een verhemelte gedragen door vier ongehuwde personen alle in het zwartgekleed en paar gewijze opgevolgd door de verzamelde leden, tot in het voorportaal van de synagoge. In de synagoge werden zeven omgangen gemaakt. Na de zevende omgang werd de wetsrol op de Heilige Arke geplaatst waarna de Opperrabbijn het inwijdings gebed uitsprak. De Opperrabbijn hield een predicatie gevolgd door een gebed waarin voor Zijne Majesteit de Koning, voor de Staatsdienaren en alle andere autoriteiten werd afgesmeekt. Hierna werd door het koor het  lofzang "Halle-lujah" psalm 150, gezongen. Vervolgens werden de gebruikelijke gebeden voor de Sabbath begonnen. Zondagmorgen bezocht de Opperrabbijn net zijn echtgenoot alle Israëlieten.

De inwijding werd door een groot aantal niet Israëlieten, waaronder de Predikant van de Hervormde gemeente, de Raadsheer van het Provinciaal Gerechtshof, de heer Vrijthoff, de heer Burgemeester en enige leden van de gemeenteraad, en verscheidene andere aanzienlijke personen van andere gezindten aanwezig waren. 

Het bedrag welke de synagoge koste werd door de Joodse gemeenschap bijeen geschraap, letterlijk per cent. Toen de synagoge klaar was had deze joodse gemeenschap als parochie zich financieel uitgekleed.

Dat de gemeente Meerssen betreffende subsidie voor een nieuw synagoge met tegenzin gaf is bekend. Maar ook Meerssenaren lieten zich niet onbetuigd, zodat dat een week na de inwijding van de synagoge de route nog eens dunnetjes overdeden, Joep de Macker (drinkebroer) voorop. De dronkenlappen kregen een boete opgelegd maar een inzameling in het dorp bracht zoveel op dat de processiegangers van dat geld een week daarna nog in de lorem waren. Een grapje ? In ieder geval kon men in het Limburgse het wel waarderen. 

Maar voor de poetsende joodse huisvrouw werd het op den duur knap vervelend als er weer kruimels naar binnen werden gegooid als er alleen ongedesemd brood in huis mocht zijn, en toen de Meerssenaren eind negentiende eeuw met stokken bewapend riepen dat de joden razend waren geworden omdat de zeven gebroeders Hartog door een dolle hond waren gebeten, werd het toch echt al te dol. 

Vooral bij de arme keuterboertjes stonden de joden in een kwaad daglicht, en speciaal de joodse geldschieters als deze boertjes de leningen niet konden afbetalen. Hoge bomen vangen veel wind. Een ander veel voorkomend beroep onder de joden, was opkopen van gebruikte goederen, was ook desastreus werd voor hun reputatie. Hierdoor kwam men al snel in aanraking met heling. Doordat en door hun veelal slechte economische situatie zaten er vrij veel joden in de beruchte bokkerijdersbende van Meerssen die eind achttiende eeuw Limburg teisterde, noemen we Abraham Nathan welke geboren was omstreeks 1738 bij Duren en wonende te Beek; geletterd; schreef Hebreeuws en van beroep paardenkoopman en slachter. Gearresteerd 16 juli 1773; welke werd geconfronteerd met Pieter Pieters, Servaes Luyten en Pieter Keijzer uit Geulle. Op 28 augustus werd een scherper examen op hem toegepast. Het vonnis luidde de galg welke werd uitgevoerd op 23 september 1773 op de Graetheide. Een van de daar naar genoemde bokkenrijderbenden had een tot het jodendom toegetreden katholiek, Frans Bosbeek, als leider. In het tijdvak 1790-1798 werd de Meerssener bende door Bosbeek en Picard aangevoerd. Hier of in de nabijheid vond hij Mozes Mainzer. Chie Joma, alias het Generaalken en Mozes Gas. 

Een ingezetene van Meerssen J.H.L. Russel greep de verhalen over de bokkenrijders dankbaar aan om de joden zwart te maken. Onder zijn hoede dreigde er tijdens een carnavalsoptocht een anti-joodse uitbarsting, aangewakkerd door programma onderdelen als De Aanbidding van het Gouden Kalf, de joodse Sjacheraaren de Reis naar het Beloofde Land. Het bleef bij een dreiging want de commissaris van de koningin in Limburg wist burgemeester Kleuters ervan te overtuigen dat zulks geen pas gaf. Russels hersenspinsels beweegde zich echter niet alleen rond door de lucht vliegende geesten en carnavals optochten. 

Op 5 juli 1890 verscheen voor het eerst het weekblad. "De Talmud-Jood." met steun uit bepaalde katholieke kring, gedrukt bij dhr. J.Russel te Meerssen oud 31 jaar, waarmee Meerssen de enige negentiende-eeuwse Nederlandse plaats was waar een volledig aan het antisemitisme gewijd orgaan bestond. Joseph Hubertus Louis Russel geb. Munstergeleen 27.12.1859.­ Zelfs in de Tweedekamer interpelleerde de Joodse afgevaardigde Werthelm en werd "De Talmud-Jood" met name genoemd. Ofschoon toenmalige minister, Van der Does de Willebols, zich niet veel van aantrok, waren de dagen van Russel toch geteld.  

Na deze kamervragen en dagvaardiging verplaatste hij zijn kantoor het werd Russel toch te link om in Meerssen te blijven, hij vertrok naar Lanaken waar hij en zijn vrouw hun kantoor vestigde, waar ook zijn vader had gewoond. Als zoon van een bekend journalist en letterkundige, die geb. was te Sittard 19.3.1829. Deze was eerst rentmeester van Baron de Loe de Imstenraad, te Mheer, schreef historische werkjes over de heerlijkheid Geleen en de stad Maastricht, hield zich sedert 1862 bezig met journalisme en stichtte 1.8.1866. L'Ami du Limbourg, een blad dat drie maal per week in zijn eigen drukkerij te Maastricht van de pers kwam; uit kwam ook in 1873 van zijn hand De Nieuws­bode.  

Het kon ook niet uitblijven of de uitgever zou wegens hoon en laster, op 25 oktober 1890, om 9.30 uur verschijnen voor de rechter-commissaris op een dagvaarding van de Officier van Justitie bij de Arrondissementsrechtbank te Maastricht, want Dr. Perel, hoofd­redacteur van het "Onafhankelijk Israëlitisch Orgaan" had een klacht ingediend. Veel invloed heeft deze dagvaardiging niet gehad want de blaadjes bleven verschijnen.  

Maar in 1891 schreef het liberale blad “De Volksvriend” uit Roermond hierover.

 (De Volksvriend, 16 Mei 1891) De uitgever van ‘De Talmudjood’, J.Russel, die nalatig is gebleven in het betalen eener boete, hem door de rechtbank te Maastricht wegens overtreding der patentwet opgelegd, is door een ambtenaar te Maastricht gearresteerd. Hij beweerde dat men in een der kloosters aldaar de boete wel voor hem zou betalen, maar zag zich daarin teleurgesteld. De heer R. beklaagde zich nu over hunne ondankbaarheid, en zeide, vroeger van verschillende kloosters steeds geld te hebben gekregen tot instandhouding van ‘De Talmudjood’ en om op de belijders van dat geloof los te trommelen, iets wat dan ook op eene onbeschofte wijze is geschied.

Hij vond het te gevaarlijk om in Meerssen te blijven en vertrok naar waar zijn vader, geboren te Sittard op 19 maart 1829, een bekend journalist en letterkundige, in Lanaken een eigen drukkerij had. Zijn vader was eerder rentmeester van Baron de Loe de Imstenraad, te Mheer. Hij schreef historische werkjes over de heerlijkheid Geleen en de stad Maastricht. Hij hield zich sedert 1862 bezig met journalistiek en stichtte op 1 augustus 1866  L'Ami du Limbourg, een blad dat driemaal per week in zijn eigen drukkerij te Maastricht van de pers rolde. Ook stichtte hij in 1873 het blad “De  Nieuwsbode”. 

In het weekblad de Talmud-Jood werden de joden te kijk gezet op een manier die alle perken te buiten ging. Haat en verdachtmaking vierde triomfen, vooral toen een toenmalige kapelaan, bijgenaamd de zwarte kapelaan, hier zijn medewerking aan verleende. De blaadjes vonden gretig aftrek in het gehele land en daarbuiten. De prijs was 5 cent per stuk of f 2.80 per jaar. Dit was natuurlijk een doorn in het oog van de hier wonende joden, vooral toen de drukkeruitgever met grote zwarte letters op zijn huis op de Kuileneindestraat, de woorden "De Talmud-Jood" liet aanbrengen. 

De drukkerij werd overgedaan aan dhr. P.Ramakers en deze heeft de uitgave van de Talmud-Jood nog een tijdje voorgezet. Hij veranderde de naam van het blaadje als "Waarheid en Recht". Rond 1894 wordt het "De Wacht", orgaan ter verdediging der christelijke belangen. 

Hoe reageerde de Meerssener bevolking op de Talmud-Jood ? In het blaadje verscheen zegge en schrijven een advertentie van een Meerssener slager en verdere advertenties kwamen van buiten de gemeentegrenzen, zodat men niet kan spreken van veel aanhang van de toenmalige middenstand. Ook deed hij mee aan de gemeenteraad verkiezingen, maar kreeg nauwelijks stemmen. Zijn aanhangers waren niet zeer talrijk. 

Wat schreef de Talmud-Jood ? 

Op de alhier gehouden verkiezing voor lid van Gemeenteraad ter vervanging van de heer Cortenraedt, zijn 2 stemmen uitgebracht op dhr. Simon Koekoek de Rabbijn. Op een der stembriefjes kon men de volgende woorden lezen: "Simon Koekoek, de Rabbijn, mag ook wel lid van de gemeenteraad zijn." 

Men zegt dat, ter gelegenheid van de aanstaande kermis alhier zal worden uitgevoerd door de fanfare van Schimmert, de thans beruchte "Koekoek-polka" dit ter genoegen van de liefhebbers van "Juden Musick".

Men zegt dat het een verblijdend teken des tijde is, dat reeds twee katholieke slachters zich te Meerssen hebben gevestigd en dat voortaan: die menen met hun medebroeders, aan de nieuwe slachters flink hun steun zullen verlenen.

Men zegt, als het zo doorgaat en de katholieken ook eens hun krachten beproeven als veekooplui, paardenhandelaars enz. en de joden smid, schoenmaker, timmerman, kleermaker en landbouwers zullen worden, het vette der aarde niet langer hun deel al zijn.

Gegroet, leepsogige, stinkende natie. Ga de woestijnen van Zuid-Afrika verpesten, hoe eerder hoe liever. Onze zegeningen op reis. En zoudt gij Louike en Isedoor, Schloume en de Wijngaardeniers en de Hertogdommen, de Soesmannen en de Chaims en de kleine Elie en Hari en Manevel en Jodeleentje en alle Smousen en van Meerssen de reis niet mee willen maken ?

Men zegt, dat het een feit is, hoe de vleeskorven der Meerssener joden, die anders bijgelegenheid der kermis dagen langs de straten rondslenteren in Victorie, dit jaar zo opvallend weinig gezien zijn. Zou er dan geen "Bhest fleesch" meer te bezorgen zijn ? Terwijl vroeger vanaf de hooggeplaatste, dik- buikige smousen tot de geiterige lange Jola's zonen, altijd zo goed geklandeerd waren. Men zegt ook, dat er binnen enkele weken een grote openbare verkoop zal plaats hebben van vleeskorven, roestige vleeshaken, messen en wat diens meer zij.

Gemengde Berichten.

Met groot lawaai meldden de vorige week couranten, dat men tussen Herstal en Verviers, Zaartje de Rothschild, die op reis was naar Duitschland, voor een half millioen aan juwelen bestolen had. Nu, stelen is altijd lelijk, maar als echte Talmoediste zal Zaartje Rothschild wel begrijpen, dat dit <pets weder poets> is. Eerst hebben de Rothschilds van anderen wettig genomen, wat hun volgens van andere wettig genomen, wat hun volgens den Talmoed toekwam, namelijk alles, en nu komt een ander en neemt een deel van die schatten terug. Wij zeggen volgens ons verstand, diefstal is nooit te vergoelijken, maar waarom al dat lawaai ? Dat half millioen is een druppel in die zee van <<verd­hiend ghelt>>. En wat moet zoo'n jodenmadam ook met juwelen doen. 't Is en blijft toch maar een jodin.

                Aan de voet der groen heuv'len         

                Vrede ademt, kalme ruste

                Stille welvaart heel dit oord,

                Waar natuur U was een luste

                Al Uw schoon te brengen voort;

                Waar de mensheid ongestoord

                Bij de weldaad van de Scheppers

                Juicht en 't Lied der Schepping hoort.

                Maar van dichtbij of van verre

                Onder ging de zegesterre

                Bloedrood rees de jodenmacht,

                Sluipend naar de aard der bozen

                d'Eerste jood daar binnen sloop

                Aan de zoom van 't zilv'ren nat,

                Waar de beekjes minziek keuv'len

                Met de bloemen langs hun pad,

                Ligt mijn Meerssen stil daar neder

                Als juweel in 't groen gevat.             

                Laatste troost der troostelozen

                Als de jood er binnenkroop,

                Ging van an're zijde, Marsna,

                d'Engel heen van vrede en hoop !                                                                                             

                Ach, de tijden togen henen,

                Jaren, dagen togen voort,

                Immer, immer meer verschenen

                Schurken in 't aanlok'lijk oord.

                En het werk der duisternisse,

                't Werk dat mens en daglicht schuwt,

                't Ging vol-enden wreed gewisse

                d'Eeuw waar heil aan welvaart huwt.

                Worst'len mocht ge, fierre schone,

                Worst'len Marsna, met de jood,

                Heldenmoed verwacht geen krone !

                Waar verraad de handschoen bood !

                Wek Uw ridders uit de droom,

                Laf, die thans de strijd nog schrome

                Laf, wie niet ter kampplaats koom.

                Aangegespt de heldendegen,

                Angegord het heilig zwaard.

                Drijf de jood onder Gods Zegen

                Weg van hier, ter hellevaart.

                Fier nog mocht ge't hoofd thans beuren,

                Pronken nog met weidser pracht,

                Roemen nog op kleur en geuren,

                Door natuur Uw mild bedacht,

                Treurig toch doolt nog heden

                Menig kind om in de nacht,

                Door de vuige jood vertreden,

                Om zijns vaders woonst gebracht.

                Fier nog moogt ge uitwendig schijnen,

                Aan Uw hart toch knaagt het voort,

                't Leed dat heel Euroop deed kwijnen,

                Marsna, 't gift, dat langzaam moordt.

                Op, waak op, o marsna schone.

Dit en nog veel meer van deze ergerlijke bloemlezingen uit de "Talmud-Jood", vraagt men zich af hoe was de relatie tussen de joodse en katholieke bewoners van Meerssen ? 

Was het antisemitisme in Meerssen tussen 1800-1900 meer dan in andere Zuid-Limburgse gemeente ? In de joodse archieven van Meerssen wordt maar een keer over "baldadige jeugd" gesproken die door baldadigheden pleegde op het joods kerkhof en zelfs de godsdienstige plechtpleging bij het ter aarde bestellen van overledene had bemoeilijkt. Was dit baldadigheid of antisemitisme ? In ieder geval geen respect voor 'n overledene en zeker gezien hun katholieke achtergrond verwerpelijk. Wat het antisemitisme meer dan in andere Zuid-Limburgse gemeenten ? Zeker is het dat rond 1890-1900 verschillende van hen naar Valkenburg vertrokken omdat men daar toch liberaler stond tegenover hen?. Dit door toedoen van de anti-joodse uitgave ?. Wel is zeker dat de joden te Meerssen met een scheel oog werden aangekeken. B.v. zag men een jood dan werd er "Koekoek" geroepen, (Koekoek was voor 1900 Rabbi te Meerssen), wat dan weer reactie van joodse zijde opriep door naar een kruisbeeld te wijzen wat tegen de Basiliek is geplaatst, met de woorden "daar hangt Koekoek". 

De Limburgse joden pasten zich meestal aan om incidenten te voorkomen. Een kras staaltje hiervan is de tekst, overigens getuigend van weinig gevoel voor poëzie en een pover ontwikkeld joods zelfbewustzijn, die tijdens een pauskroning op een joods manufacturenzaak verscheen: "Al ben ik maar een smous, toch vier ik mee het feest van de nieuwe paus". Waren zij na 1900 volledig in de Meerssener samenleving opgenomen ? Men ziet hen in katholieke verenigingen o.a. jeugdverenigingen of was dit maar uiterlijke schijn ? 

Gemeentelijke steun was pover gesteld of na herhaalde verzoeken verkregen bv. de muur en hekwerk om het joodse kerkhof koste 300 gulden hiervan krijg men f 75 subsidie (1867) Voor de een nieuwe synagoge was men ook al niet bereidwillig. 

Blijft toch de vraag of de anti-joodse gevoelens uit een bepaalde hoek kwamen of als de Meerssenaar anti-Joods was, in ieder geval niet tot 1800. Histories is gebleken dat indien zij moeilijkheden hadden o.a. Maastricht of Duitsland, rond 1800 vele naar Meerssen kwamen. Indien de Meerssenaren van nature anti joods waren, waarom kwamen dan vele joden naar Meerssen, toch niet omdat hier al joden woonden. Maastricht was economisch toch aantrekkelijker. Er waren verschillende joodse slagers alhier, zij konden beslist niet bestaan van alleen de joodse inwoners van Meerssen. Economische jaloezie kon geen sprake zijn gezien hun grote armoede tot 1900. 

Of was de anti joodse houding rond 1890-1900 alleen bepalend door de houding van de RK kerk ter plekken b.v. de kapelaan en zijn handlangers ? Van wie had deze kapelaan steun ? In een tijd dat een kapelaan niets deed zonder dat zijn meerdere hiervoor toestemming had gegeven. 

Of waren anti joodse gevoelens in Meerssen persoonlijk gebonden ? Zoals ik eens een opmerking gehoord heb van na 1945, van een persoon die zijn oorlogstrauma probeerde te verwerken door naar joodse medeburgers te informeren in het gemeentehuis en daarbij de opmerking hoorde "Zijn we ze eindelijk kwijt, beging jij er nu weer over." 

Maar ook het verhaal van een betrokkene die als kind een jood had uitgescholden. Bij toeval hoorde zijn vader het. Hij kreeg van zijn vader zodanig pak slaag, dat hij dagen niet heeft kunnen zitten.

(Historie Basicicakoor Meerssen).

Op hoge feestdagen werd het orgel wel eens gesteund door “violen, bassen en blaasinstrumenten”en werd het koor wel eens versterkt met “andere zangers”, zelfs met een  tenor die de Joodse Godsdienst beleed.

Mevr.Verhees-van West van geboorte joodse, katholiek geworden in 1941 vertelde mij dat zij nooit wegens haar afkomst gediscrimineerd is geworden door de bevolking van Meerssen, zelfs tijdens de oorlog niet door de Meerssener N.S.B. Behalve door een politieagent uit Ulestraten die haar achtervolgde tot in de Basiliek, om te kijken of zij haar jodenster droeg. 

Maar nu weer terug bij het verhaal van de synagoge. De vaste lasten en onderhouds kosten van de synagoge waren voor deze gemeenschap waren zo hoog geworden dat deze gemeenschap zonder hulp van gemeente, provincie en rijk in zijn geheel niet meer had kunnen bestaan. Zoals de bouw problemen aan de synagoge zelf. 

De joodse gemeente wendde zich aan de heer Bloemendal dd. 4.9.1855 en 7.7.1855 aan Gedeputeerde Staten van het Hertogdom Limburg. 

Wij zijn in de droevige noodzakelijkheid u ter kennis te moeten brengen dat de vocht zich op verscheidene plaatsen in onze synagoge ingedrongen heeft, zodanig dat reeks een aanzienlijk gedeelte van de planken vloer bedorven en rot is, terwijl het altaar ook daarvan niet is vrij gebleven, zodat wij reeds grove reparatie, aan een en ander te doen hebben, welke vochtigheid dagelijks alzo meer en meer toe neemt, en weten wij niet waaraan dit is toe te schrijven, met angst zien wij de toekomst aan, daar wij vrezen dat binnen kort, de gehele kerk met vocht zal door trokken zijn, en weten wij ook geen middel van daarin te voorzien, ja zo eerstdaags de nodige voorzorg niet genomen worden, zijn wij te verwachten dat het altaar met banken, vloer enz binnen korten tijd geheel bedorven en rot zal zijn, derhalve nemen wij bij deze vrijheid u te verzoeken om een middel aan de hand te willen doen, hoe wij ons te gedragen hebben, ten kunnen beletten, terwijl wij tevens moeten verkla­ren en zo als het u bekend is, wij geen middel meer bezitten om te kunnen voorzien in de kosten welke deze herstellen kunnen nodig wezen. Het kerkbestuur richt op 6.2.1856 een brief aan de Gedeputeerde Staten van Limburg. 

Naar aanleiding van uw brief van 12.12.1855 no 5853, K. hebben wij kennis genomen van de inhoud van het door de heer Schneitter, ing. van de Water­staat uitgebrachte, en aan ons, toe gezonden rapport van 29.11.1855 no 693, aanwijzende de oorzaak waarvan moet worden toegeschreven het doordringen van vocht in de voor enige jaren in onze gemeente nieuw gebouwde Synagoge, benevens de middelen die nodig worden geacht omdat kwaad te verhelpen. Na overweging heeft het kerkbestuur zich met de voorgestelde werken kunnen verenigen, om tot de uitvoering daarvan besloten; - dien ten gevolge hebben wij de eer hiernevens aan u Edel Groot Achtbare te laten toekomen een begroting van kosten van de uit te voeren werken. Wat aangaat de opgave der middelen waarvoor onze gemeente kan beschikken ter bestrijding van die kosten moeten wij bescheidelijk doen opmerken, dat er bij de gemeente hoegenaamd geen middelen voorhanden zijn, voor daarin te voorzien, zoals zulks in onze brief van 1.7.1855 aan u is medegedeeld; ons aan gemeld rekest referende achtte wij het overbodig hier nogmaals de daarin opgegeven beweegredenen op te sommen. Derhalve nemen wij de eerbiedige vrijheid u te verzoeken, gemeld rekest in gunstige overweging te nemen en ons in deze droevige toestand goedgunstig willen tegemoet komen. Op 19.3.1856 gaf de gemeente Meerssen een bijdrage in deze kosten van f 25,-. De Gedeputeerde Staten van het Hertogdom Limburg geven een subsidie van f 140,- De werkelijke kosten voor de vochtbestrijding bedroegen f 375,-  

De aanvang van de herstellingswerken begonnen in augustus tot midden september 1856 werden uitgevoerd door Hubert Dolders aannemer te Meerssen en stond onder toezicht van de heer Jonkergouw opzichter van de Waterstaat.

Niet alleen de kosten van de synagoge waren een probleem ook kwam er nog bij de kosten voor een eigen onderwijzer die moest worden aangesteld voor de joodse school. 

In een brief van 30.5.1855 aan de heer Mulder Inspecteur der Gods Dienstige scholen te Amsterdam zegt het kerkbestuur.

Dat in de gemeente Meerssen geen school bestaat waar de joodse jeugd het godsdienstig onderwijst geniet hoewel het bestaan van zo'n school noodzakelijk is en reeds lang had moeten gevestigd zijn. Vooral arme kinderen, maar dat door geld gebrek niet hierin te kunnen voorzien. Bij de bouw van de nieuwe synagoge is hiermee rekening gehouden voor het oprichten van een schoollokaal met 'n onderwijzerswoning, de opbouw is reeds begonnen, toch de werkzaamheden zijn nog niet voltooid, en ook niet voltooid kunnen worden zonder schulden te maken, als de joodse gemeente niet enige bijstand van de regering zou genieten. De opbrengst van de joodse gemeente is thans zo onbeduidend dat het bijna onvoldoende is om te voor­zien in de kerkbehoeften, de oorzaak was dat de leden sedert 1843 al wat zij konden, opgeofferd hebben om in het bezit te komen van hun eigen synagoge wat door zuinigheid en spaarzaamheid ook is mogen gelukken en hopen door godshulp enige landelijke tegemoet koming omdat de geldelijke middelen uitgeput zijn om de kosten van een onderwijzer te kunnen dragen. Der halve wij alle hoop moeten opgeven voor een godsdienstige school, als wij van de regering geen ondersteuning zouden krijgen. Dit is het enige middel om een godsdienstige school in onze gemeente te vestigen en verzoeken wij u in het belang van de jeugd om bij de regering te willen aanbevelen om een subsidie.

Schijnbaar had de brief indruk gemaakt want in juni 1855 plaatste de joodse gemeente een annonce in het Isr. weekblad te Amsterdam welke luidde.

 Bij de Israëlitische gemeente Meerssen nabij Maastricht; verlangt men om zo spoedig mogelijk in de functie te treden, een ongehuwd godsdienstig en maatschappelijk onderwijzer die tevens als voorlezer en beestensnijder moet fungeren; salaris 100 a 125 gulden jaarlijks incl. kost en inwoning. Hierop reflecterende gelieve zich voorzien van goede getuigschriften voor 25 juli aanstaande franco te wenden aan de ondertekende kerkmeesters van voornoemde gemeente. 

Het kerkbestuur stuurde 1 juli 1855 een brief aan Provinciale Staten van het Hertogdom van Limburg, dat indien zij geen subsidie zouden krijgen de bouw van het schoollokaal moesten staken of zij zouden schulden moeten maken waardoor de last op de joodse gemeente nog hoger zou stijgen, wat op den duur niet vol te houden was en zonder twijfel de joodse gemeente en kerk zijn ondergang zou betekenen. 

Op de vragen van 15.8.1855 van de heer Mulder inspecteur der Godsdienstige Israëlische scholen te Amsterdam gaf het kerkbestuur het volgende antwoorden:

                1.Welke zijn de behoeften om een goede school in uw gemeente te hebben ?

                  antw. Dit punt is voor ons zelver moeilijk te beantwoorden, immers toch voornamelijk:

                  a.een goede onderwijzer.

                  b.een goed schoollokaal.

                  c.de middelen om in de kosten te voorzien.

                2.Welke zijn de middelen die de gemeente daartoe bezit ?

                  antw. De gemeente bezit daartoe geen middelen dan het voor melde schoollokaal, het welk thans voltrekken en bereikbaar is, toch waarvan de kosten nog niet geheel betaald zijn en ook  niet kunnen

                           voldaan worden zonder schulden te maken.

                3.Hoe groot is het aantal schoolplichtige kinderen ?

                  antw.Tussen de 15 a 20 kinderen die op het jaar niet meer dan 80 gulden kunnen opbrengen.

                4.Hoeveel behoeftige zijn daaronder ?

                  antw. Een vierde gedeelte. 

                5.Zijn er ook behalve de leden van het kerkbestuur ander personen in de gemeente, aan wie men het beheer van de school zouden kunnen dragen ?

                  antw.Indien zulks volstrekt noodzakelijk is zouden er nog enige personen kunnen gevonden worden aan wie men deze func­tie zouden kunnen opdragen, toch weet men niet of zij dit zouden aannemen.

Omdat de synagoge hoger lag dan het pleintje ervoor werd 25.7.1860 besloten om te voorkomen dat de grond om de synagoge zou afzakken een steunmuurtje zou worden getrokken. De uitvoering hiervan zou nog in 1860 plaats vinden. 

Men krijgt de gevraagde hulp en op 7 nov. 1855 wordt aan de heer Mulder medegedeeld dat te Meerssen is benoemd de heer Schepp het laatst onderwijzer te Maastricht met ingang van 1 nov. 1855 als onderwijzer is benoemd en dat men zich ook voor een subsidie voor onderwijs van armen kinderen heeft gewend aan de Minister voor de Zaken van Hervormde Eeredienst. 

Op 4 december 1855 had de joodse school 25 kinderen waarvan de helft tot de behoeftige behoorden. 

Waar bestond het onderwijst uit ? 

                a.In het godsdienstige:

                  Lezen, schrijven, vertalen van kleine en dagelijkse gebeden van het gebedenboek en

                  Peutateuch; - Hebreeuwse taalkunde en geschiedenis, geloofsleer, alsmede Joods-Duits lezen.

                b.In het Maatschappelijke:

                  Lezen, schrijven, rekenen, Nederduitse spraakkunst, vader­landse geschiedenis, aardrijkskunde.

                c.Tijd.

                  Het maatschappelijk onderwijst wordt 5x per week telkens gedurende 2 1/2 uur onderwezen.   Voor het Godsdienstig onderwijs worden 3 uur besteed, uitgezonderd zaterdag en Israëlitische   feestdagen.

                5.De achterste bovenkamer en het ( ...... ) plaatsje van het huis wordt voor de gemeente  voorbehouden.

In 1861 werd begonnen met de aanpassing van een nieuw reglement van bestuur van de joodse gemeente naar aanleiding van de circulaire van het ministerie van zaken der Hervormde Eere-dienst. 

Op 14.2.1862 werd dit reglement goed gekeurd. De gehele tekst volgt hierbij, ook al is deze wat lang, hierdoor krijgt men een goed beeld van het bestuurlijk gedeelte van de joodse gemeente midden 1800 te Meerssen.

Woorden geplaatst tussen ( .... ) zijn geconcludeerd omdat het reglement op die plaatsen beschadigd is. 

art. 1.

De Israëlitische gemeente te Meerssen bestaat uit alle binnen de burgerlijke gemeente en haren kerkgang net der voor gevestigde Israëlieten. Zij voert den naam van Nederlandsche Israëlitische Gemeente Meerssen. 

art. 2.

Van de leden voor hen, die van buiten 's lands, zich alhier met woon vestigen of die, binnen Rijk gevestigd, hunne woon­plaats naar deze gemeente over brengen, blijft de termijn van drie maanden naar die ver(huizing) open om schriftelijk (in te) treden om lid der gemeente willen worden. 

art. 3.

Wie verzuimd heeft van (de) toetreding overeenkomstig(ig) art. 2 te doen blijken, wordt als lid der Gemeente beschouwd, noch toegelaten tot het genot harer instelling. Bij verschoonende omstandigheden kan de Kerkeraad den termijn verlengen of van de gevolgen van het verzuim ontheffing verlenen met (of) zonder te stellen voorwaarden. 

art. 4.

De aangifte van geboorte wordt voor zoveel het lidmaatschap der gemeente betreft, door den vader, dien(st) gematigde den voogd (of) de voogdes, en van huwelijken door den man gedaan het zij het huwelijk binnen ( ..... ) buiten de gemeente is gesloten en ingezegend. De inschrijvingen geschieden kosteloos. Uittrek­sels uit de register der gemeente kan ieder ten zijne kosten bekomen. 

art. 5.

Aangifte voor en inschrijving in het huwelijks register heeft het lidmaatschap der gehuwde vrouw en schriftelijk toetreding van het hoofd eens gezin dat der vrouw en kinderen ten gevolge.­ De in het geboorteregister ingeschrevene is als zodanig lid der Gemeente. 

art.6.

Hij, die wenscht lid te worden doet daartoe schriftelijk aanvraag aan den Kerkeraad, en, zijn de vereischten, behalve den inkoop bepaald van vijf tot vijftig gulden.

 a.meerderjarigheid volgens de landwet, het huwelijk volgens de landen Mozaische wet voltrokken. 

art.7.

 Niemand kan als lid der Gemeente worden aangenomen, die ergens eene regterlijke criminele veroordeling heeft ondergaan, of in de Maatschappij als eerloos is verklaard, evenmin als hij aan wiens de uitoefening der Burgerlijke regten bij geregtelijke wijze zijn  ontzegd, gedurende den tijd bij het vonnis bepaald. 

art. 8.

De inschrijving heeft ten gevolge, dat de regten en verpligtingen aan het lidmaatschap verbonden geacht, worden te zijn ingegaan, met den aanvang van het kwartaal waarin de in­schrij­ving plaats had, behoudens de nadere bepalingen van dit Reglement. 

art. 9.

Alle leden zijn bevoegd tot het genot van al de regten die hun lidmaatschap mede brengt, mits zich onderwerpen, die aan al de verpligtingen bij de verordeningen voor de kerkelijke gemeente vastgesteld of vast te stellen.

art. 10.

Vrouwen behouden de voorregten van het lidmaatschap ook na de ontbinding des huwelijks tot dat zij hertrouwd zijn. 

art. 11.

Het lidmaatschap houdt regtens op bij:

 a.vertrek met der woon naar elders, met of zonder voorafgegane  op(zeggin) ( ...... ) 

art. 12.

 De opzegging met of zonder verandering van woonplaats gelijk ook de vervallen (van de) ring ontheft niet van betaling der Kerkelijke (bijdragen) over het dienstjaar en woonsverandering niet ( ..... ) de betaling over het totaal waarin zij plaats ( ..... ) 

art. 13.

 Het verlies van het lidmaatschap door overgang tot een ander kerkgenootschap is van geen invloed op de regten van de andere leden, van het gezin die tot de Israelietische Godsdienst blijven bestaan. 

art. 14.

 Geen lid kan zijn lidmaatschap aan den Kerkeraad op(zeggen) anders dan bij eene ger( ..... )lijke betekeekende verki (...) 

art. 15.

Het lidmaatschap kan (van) de zijde des Kerkenraad worden opgezegd bij:

 a.Daad waartegen bij eene Nederlandsche wetgeving eene onteeren straf is bedreigd.

 b.Herhaalde opzettelijke en openbare schending van het Reglement.

 c.Herhaalde opwekking aanmoediging of bevordering van verzet tegen de kerkelijke  verordeningen.

 d.Weigering van betaling der verschuldigde kerkelijke belastingen ten behoeve der Eredienst en der administratie. 

art. 16.

Van die vervallen verklaring geeft de Kerkeraad met een reden omkleed besluit binnen acht dagen kennis aan betrokken lid. 

art. 17.

De eigenaar een zit(plaats) bij art.11 ophoud lid te zijn stemt ipso facto toe dat, en matigt den Kerkeraad om de gezeg­de zitplaats binnen de Synagoge aan de meest biedende te verkopen en toe te wijzen. De opbrengst van dit verkoop wordt na aftrek van de door hem eventuele aan de kas der gemeente verschuldigde gelden aan hem, zijne erfgenamen of regthebbende tegen kwitantie uitgekeerd. 

art. 18.

Het bestuur der kerkelijke gemeente is opgedragen ( ..... ) naam voert van Kerkeraad der Nederlandsche Israelietische Gemeente Meerssen. 

art. 19.

De Kerkeraad is samengesteld uit vijf leden. Zijne leden worden door de bij art.1 en 2 van het kiesreglement, bedoelde kiezers voor de tijd van drie jaar gekozen door ene regt­stree­ksche verkiezing te zegge, hij die bij de eerste stemming de meeste stemmen verkregen heeft, is voorzitter, den opvolgende is thesaurier en de drie overige zijn leden. 

art. 20.

De gewone tijd van verkiezingen om te doen voorzien in de vacature die op den eerstvolgende 1ste januari ontstaan is in de maand, September. De verkiezing om te doen voorzien in de plaatsen, die door ontslag, overlijden of ene andere rede openvallen geschiedde binnen drie maanden na het ontstaan der vacature op een door den Kerkeraad te bepalen dag. 

art. 21.

Bij ene eerste stemming beslist de volstrekte de meerderheid der geldige stemmen bij herstemming de betrekkelijke meerder­heid, bij stemmen de ouderdom in jaren en in geval van gelij­ken ouderdom het lot. 

art. 22.

In herstemming worden gebracht zij, die de meeste stemmen hebben verkregen, en wel voor iedere vacature. Hebben voor deze meer dan twee de meeste stemmen op zich verenigd, dan worden zij mede op de herstemmings lijst geplaatst, welke lijst te gelijk met den brief van de oproeping aan de kiezers wordt rondgezonden. De herstemming heeft acht dagen na de dagtekening van het procesverbaal der stem opneming plaats. 

art. 23.

De Kerkeraad onderzoekt het aanzijn de vereischten tot verkiesbaarheid alvorens tot de toelating over te gaan. Hij geeft den gekozene van de niet toelating met vermelding van redenen terstond schriftelijk kennis, en beslist de geschillen, die over het proces verbaal van den uitslag der stemming ontstaan. 

art. 24.

Van den gekozene kan door den Kerkeraad, alvorens tot de toelating over te gaan, worden gevorderd overlegging van:

a.een uittreksel uit het geboorte Register of bij gemis daar­ van een acte van bekendheid, waaruit  den ouderdom blijkt en

b.een bewijs door den ambtenaar van het bevolkings- registerder burgerlijke gemeente ondertekend, ten blijke van drie-jarige inwoning. 

art. 25.

De benoemde niet vallende in een der termen van artikel ( .. ) is tot de aanvaar­ding der lidmaatschap verplicht. Van de niet aanneming der benoeming geeft hij de Kerkeraad binnen vier ( .. ) na de toezending zijner benoeming schriftelijk kennis, opgave der redenen van ver(...)ning die hij bij niet aanneming ver­meenen mogt te hebben. De Kerkeraad beoordeeld de redenen van verschoning en geeft daarvan onmiddellijk kennis aan de belang­hebbende. Die termijn wordt door de Kerkeraad naar mate van afstand verlengd, ingeval gekozenene afwezig of uitr( ..) is de verlenging mag termijn van een maand overschrijden. 

art. 26.

Weigert de benoemde de aanvaarding van het lidmaatschap of zijn de aangevoerde reden van verschoning niet (aanne)melijk, of bedankt hij voor het lidmaatschap na de aan(...)ding, dan vervalt hij in uitkoop van tien gulden ten bate van de kas der Gemeente.  

Op 3.2.1862 richtte het kerk- en schoolbestuur zich tot de minister voor Zaken der Hervormde Eeredienst met het verzoek een verhoging te willen verlenen van 1000 gulden op de staatsbegroting voor 1862 omdat de nieuwe wet op lager onderwijs voor de joodse school veel nadeel heeft. Omdat verscheidene kinderen tot de behoeftige klasse behoorde en niet in staat waren het onderwijs te betalen en dat de eigen middelen niet toereikend zijn om in de kosten van de onderwijzer te voorzien. De uitgaven van het onderwijs moesten in hoofdzaak gedekt worden in de schoolgelden van betalende kinderen. 

De kerkbestuur besloot 22 juni 1862 dat zij een geboorte register, een rooster van aftredende leden en een reglement van orde voor vergaderingen zouden aanleggen. Ook werd besloten op 24.8.1862 om het reparen van meublement van de kerk en het planten van een haag tussen de grens van P.Konings en de Israëlitische Gemeente ook om "den mesthof op het voorplein der Kerk" enige boompjes te plaatsen. 

In de vergadering van de kerkeraad van 31.8.1862 werd bekend gemaakt dat er een verzoek was van Sasserath Leijser wonende te Borgharen om als lid te worden opgenomen van de Isr.Gem. van Meerssen werd besloten dat de genoemde Sasserath een inkoop moest betalen van 12 gulden en 1 gulden per maand, dit werd hem schriftelijk medegedeeld.

Op 29.3.1863 werdt aangesteld de heer David Joseph Herschel wonende te Lekkerkerk tot Voorzanger, Godsdienst-Onderwijzer en Beestensnijder. Deze benoeming ging om een of andere reden niet door gezien op 16.8.1863 in dezelfde functie werd benoemd de heer Izaak Lazarus Cohen onderwijzer te Schiedam. 

Tot leden van de schoolcommissie werden 12.6.1864 benoemd Michiel Wijngaard en August Burger.

Op 4.11.1866 werd een reglement goedgekeurd tot oprichting van een vereniging onder de naam "Talmoed Torah". 

Abraham Caan wnd te Beek verzocht om bij het kerkelijk meerderjarig worden van zijn zoon, op 29.4.1865 door hem de tekst in de Heilige Wetsrol te laten lezen, alsmede aan hem de daaraan verbonden Ceremonie in de Synagoge alhier te laten toekomen. Dit werd door de kerkenraad goed gekeurd met de opmerking dat de heer Caan de som van 25 gulden zal betalen ten voordeele van de parochiekast. 

Een nieuwe wetsrol aangekocht uit de gemeente kast is in gewijd 17 en 18 mei 1867. Voorganger J.L.Cohen kreeg de opdracht van de kerkenraad om deze plechtigheid te voltrekken. 

De heren D.Caen, L.Hertog en J.Hertog werden door de kerkenraad op 24.4.1870 ieder voor 25 cent beboet, de Alex Hertog met 50 cent om de voorvallen welke plaats vonden op 16 en 23 april (wat er gebeurd is wordt niet vermeld, wel dat zij in overtreding waren tegen de bestaande reglementen binnen de synagoge). De betaling moest geschiedden binnen veertien dagen. 

De heer August Burger overleden te Meerssen schonk de Isr. Gem. Meerssen per testament dd 26.1.1871, een bedrag van F 325 met als voorwaarden dat de kerkenraad dit bedrag moest beleggen in een hypotheek. De kerkenraad besloot de rente van dit bedrag te besteden als bijdragen in het salaris van de godsdienst leeraar. 

Op 23.8.1871 werd ingevolge art. 6 van het reglement van het zangkoor de S.Wijngaard benoemd als directeur en S.Soesman als penningmeester. 

13.6.1878 werd herdacht het 25 jarig bestaan van de synagoge. De burgemeester en de leden van de gemeenteraad werden uitgenodigd.

Een schenking welke plaats vond op 10.1.1879 van de heer Mozes Caen hield in dat er een toestel zou worden geplaatst om eeuwig licht te laten branden en jaarlijks de gemeente tien gulden te schenken ter herinnering aan de familie David Caen. De kerkenraad besloot de schenking te aanvaarden en het altijddurend lucht te doen branden ter nagedachtenis van alle gestorven leden van de gemeente en verplichte zich de kosten hiervan bij evt. onderhoud te dragen. 

Dat opzegging van het lidmaatschap van de gemeente niet zondermeer kon blijkt uit het volgende: 

Op 24.4.1881 deelt Jacob Hartogs aan de kerkenraad mede dat hij van heden geen lid meer wil zijn van de Israëlitische gemeente en afziet van alle kerkrechten. De kerkenraad deelt hem mede dat het opgeven van lidmaatschap alleen kan geschiede wanneer hij een gerechtelijke betekend verklaring aan hun toe kan zenden. In de vergadering van de kerkenraad van 20.8.1881 word dit gerechtelijk stuk vermeld en voorkennisgeving is aangenomen. 

Op de kerkenraad vergadering 29.11.1884 wordt medegedeeld dat de Opperrabbijn het kerkelijk bad heeft afgekeurd, als motief werd medegedeeld dat dit bad in strijd is met de godsdienstige voorschriften. Dit werd in de synagoge bekend gemaakt. 

De heer Bernard Wijnhausen lid van de joodse gemeente Meerssen woonachtig te Valkenburg schenk de gemeente juli 1892 een bedrag van F 60,- onder de voorwaarden dat indien hij zal te komen overlijden, de gebruikelijke ceremoniële zal worden gedaan en gedurende het rouwjaar het kadisch gebed te doen uit spreken door een daartoe aan te wijzen persoon en vervolgens jaarlijks op de sterfdag het gewone jaargetijde te doen houden. Met het voorstel gaat het bestuur akkoord. 

Op 10.9.1899 besloot de kerkenraad om verder te procederen tegen de M.Caen te Hulsberg en de familie D.Caen te Hulsberg en wed. J.Caen-Stiel te Maastricht om het eigendomsrecht van het Isr. kerkhof te Haasdal gem. Schimmert welke volgens hen hun eigendom is. Dat dit proces veel geld kosten blijkt dat de kerkenraad 17.5.1903 besloot om van het spaarbankboekje een bedrag te nemen van 607 gulden en op het (onderwijzers) huis een schuldbekentenis te nemen van 450 gulden, het bedrag van 1085 gulden en 75 cent werd verzonden aan de heer (Mr. ?) van Emdem.  

Vier juli 1903 vierde de joodse gemeenschap het 50 jarig bestaan van de synagoge. De leden van "Bikdei Kodesz" gebruikte het geld van de opbrengst om verschillende kerksieraden te kopen. Er werd besloten in de vergadering van de kerkenraad 23.5.1909 dat alle leden die drie maanden achterstallig waren met hun kerkelijke bijdrage in het vervolg van alle rechten verstoken worden  zonder vooraf gedane waarschuwing. Over de ceremoniële orde werd besloten, dat de kerk vanaf heden de kerk gesloten zal worden zodra de heilige wetsrollen uit de biema genomen en zal deze gesloten blijven tot na Maphtir en is ieder verplicht bij het verlaten van zijn plaats rechtstreeks de kerk te verlaten er zal hieraan streng de hand gehouden worden. Iedere overtreding wordt gestraft de eerste maal met tien cent boete de tweede maal met vijf en twintig cent beboet, de derde maal met een gulden. Bij herhaalde overtredingen gerechtelijk zal gestraft worden zonder vooraf gedane waarschuwing. 

De wed. van Isaac Hertog bood 28.11.1909 het kerkbestuur op haar kosten een licht installatie aan te leggen in de synagoge, ter nagedachtenis van haar overleden man. Op 9.4.1910 verzoekt Max J.Hertog over het kerkbestuur een graf zou willen reserveren naast het graf van zijn vader welke dan bestemt zou worden voor zijn moeder de wed. Sara Hertog-Richard. 

Het beboete bleek tot zelfs in 1910 voor misdragingen in de synagoge geheel normaal was. Zo werd de godsdienstig onderwijzer (Abraham Bronhorst, die feb.1911 uit Meerssen vertrok) beboet met een gulden ter waarschuwing omdat hij twee maal op zaterdag te laat in de synagoge is gekomen. Ook kerkgangers werden beboet zo als wij kunnen lezen.

"Aangezien zaterdag morgen (juni-1910) door de heer Max Moses Hertog, godsdienst verstoord onder het thora lezen het geen ten strengste verboden is, heeft het kerkbestuur besloten, aangezien genoemde Max Mozes Hertog dit reeks herhaalde malen gedaan heeft, hem te beboeten tot een bedrag van een gulden, met dien verstande mocht het noch eens gebeuren, hij bij de rechter zal worden aangeklaagd". Maar er waren noch meer "zondaren" ook Alex Levy die onder het thora lezen de synagoge verlaten heeft en weer binnen gekomen is. Dit is reeds herhaalde malen gebeurd, zodat het kerkbestuur nodig oordeelt hem te waarschuwen aangezien het kerkbestuur meent dat hij dit opzettelijk doet, hij werd beboet tot een boete van vijftig cent. De volgende was Isidoor Wijngaard die in de synagoge geschreeuwd heeft, wat hem een boete van tien cent kosten. 

Het kerkbestuur besloot 20.9.1910 in beginsel een tegemoet komen van F 60,- in de kosten voor het aanleggen van elektriciteit in de synagoge welke een geschenk is van mevr. wed. Isaac Hertog. 

Op 20 juni 1912 bood mevr. Isaac Hertog een bazuin aan en op 18.8.1912 door Mathilda Wijngaard een dekkleedje. De vrouwenvereniging Ngateres Noschim bood 4.7.1913 het kerkbestuur een thora manteltje aan. 

Het kerkbestuur kreeg 10.1.1915 een legaat van honderd gulden van de erfgenamen van Jacob-Caan te Maastricht.

Als onderwijzer werd aangesteld 1.2.1916 de heer Godfried voor een salaris van F 85,-. Het schoolgeld werd vastgesteld op een bedrag van 50 cent per maand per leerling.

Tegen het bedrag van 50 cent protesteerde de heer Henri Wijngaard toch dit werd afgewezen. 

Godsdienstige onderwijzers te Meerssen.

Voorgangers werden te Meerssen op basis van een of twee jaren benoemd. Vele vertrokken weer naar elders waarschijnlijk werd daar beter betaald. Dit was ook te begrijpen de Isr.gem. Meerssen kon ook niet veel betalen daarvoor was de joodse gemeenschap te klein.

Laten wij eens kijken wie er o.a. in Meerssen is geweest: 

De op 7 nov. 1855 aangenomen als onderwijzer, voorlezer en beestensnijder de heer Salomon Mozes Schepp, voorheen onderwijzer te Maastricht, welke eervol ontslag had gevraagd en gekregen wegens problemen aldaar. De heer Schepp die oorspronkelijk uit Utrecht kwam werd in Maastricht in 1854 aldaar benoemd. Hij werd o.a. verweten, wanorde op school en in het zelfde huis een meisje te hebben waarmee hij kennis had gemaakt. Hij onkende dit niet. 

Of dit de werkelijke reden is geweest kan betwijfeld worden gezien zijn benoeming te Meerssen. Hij werd aangenomen uit verschillende kandidaten. De afstand tot Maastricht is zo gering dat men in Meerssen beslist van deze problemen heeft afgeweten. Hij huwde nog in 1855. Is hij aangenomen met de belofte dat hij alsnog zou trouwen ? Of was men in Meerssen iets liberaler dan te Maastricht ? De overeenkomst tussen de Kerkenraad en de heer Schepp is bewaard gebleven en luidde: 

De heer Schepp, wordt bij deze, bij boven gemelde gemeente aangesteld als Godsdienst en maatschappelijk onderwijzer, voorzanger en beestensnijder voor de tijd van een jaar ingaande 1.11.1855 met een traktement van twee honderd zes en dertig gulden, vijf en zeventig cent 's jaarlijks, betaalbaar elke maand met een twaalfde gedeelte, benedens vrije woning en het gebruik van de tuin achter de synagoge gelegen, zonder verder enig aanspraak te kunnen maken, op het geen aan de gemeente van welke kant en welke aard ook mocht worden toegekend, blijvend zulks uitsluitend voor de gemeente gereserveerd, terwijl de heer Schepp wijders zal gehouden zijn, tot de geregelde nakoming en verplichting der volgende punten: 

1. Er zullen elke dag zes uur onderwijs moeten worden gegeven, te weten drie in het Godsdienstige en drie in het maatschappelijke, de uren wanneer onderwijst zal worden gegeven, zullen nader door het kerkbestuur worden geregeld. 

2.De tijd van slachten is bepaald van 's morgens zes tot 's avonds tien uur, toch zal hij in schooltijd niet mogen gaan slachten. 

3. Zo dikwijls men naar de kerk zal gaan, zal hij tegenwoordig moeten zijn om de gebeden voor te zingen. 

4. Hij zal geen nering, inwoners, huurders of kostgangers mogen houden.

De heer schepp bezat voor het Godsdienstige de middelste rang als zijnde daartoe toegelaten door de bevoegde commissie zitting gehouden te Amsterdam de 21.8.1849 en voor het maatschappelijke de 3e rang, volgens toelating der Commissie van het district, van de provincie Noord-Holland in de zitting gehouden te Haarlem de 10.10.1848. De heer Schepp werd op 1.5.1863 op eigen verzoek eervol ontslagen. 

16.8.1863 werd de heer Izaak Lazarus Cohen uit Schiedam aangesteld als voorganger, Godsdienstonderwijzer en beestensnijder aangesteld. Tevens belast om de gelden ten behoeve van de parochie, de eerste zondag van de maand op te halen, ook de achterstallige gelden en de boetes opgelegd door de kerkenraad behoorden bij zijn taak met een salaris van F345 jaarlijks. 

In de vergadering van de kerkenraad van 28.6.1874 wordt medegedeeld dat een overeenkomst ter ondertekening zal worden aangeboden aan de heer Klein die dienst deed in deze gemeente. In de volgende vergadering 12.7.1874 deelt de voorzitter mede dat de heer Klein zijn ontslag als voorzanger, godsdienstig onderwijzer en beestensnijder zijn ontslag had genomen. De kerkenraad besluit zich niet te zullen verzetten tegen dit ontslag op eigen verzoek. Zou de heer Klein evt. schriftelijk terug komen op zijn besluit, zij dit dan nader zouden beraden. Schijnbaar was het aangeboden contract niet naar de zin van de heer Klein. 

Als nieuwe voorzanger, godsdienstig onderwijzer en beestensnij­der werd op 11.7.1875 benoemd Daniel Eleasar de Wilde. Deze nam zijn ontslag ingaande 13.6.1877. 

Zijn opvolger als voorzanger, godsdienst onderwijzer de heer Italiander met ingang van 16.12.1877 voor een jaar. De heer Italiander verliet al spoedig tussen 8 en 15 maart 1878 op eigen verzoek zijn functie en vertrok naar Monnikendam.

De heer Servaas Soesman benoemd op 18.12.1878 als voorzanger met een vergoeding van 2 gulden per week, met de verplichting de kerk te openen en te sluiten en de lichten aan te steken. Het voorlezen van de Thora wordt opgedragen aan de heer Louis Wijngaard Sr. De reden waren dat er geen geldmiddelen ter beschikbaar waren om een voorzanger, godsdienst onderwijzer en beestensnijder aan te stellen. 

In 188O werd besloten zolang er geen voorzanger was aangesteld op Sabbath en feestdagen de heren Jacob Caan te Haasdal en L.Wijngaard als zodanig aan te stellen. 

Aangesteld 1.1.1880 was Mozes Goedhard onderwijzer, die 25 cent extra kreeg om het schoollokaal tijdens de lessen goed te verwarmen. De heer Mozes Goedhard vertrok 1.9.1882. 

Vanaf 1.9.1882 werd de heer Jacob Leliveld uit Den Haag met een salaris van F 420,- aangesteld als godsdienstig onderwijzer, voorzanger en beestensnijder, het contract liep tot 1 november 1885 en werd op verzoek van de heer Leliveld 13.1.1885 gewijzigd in een maand contract.  

Vanaf 1.9.1885 wordt Sal van Renkel de nieuwe voorzanger te Meerssen, welke te Meerssen verbleef tot 26.2.1889. 

De volgende voorzanger was Koekoek welke tussen 26.2.1889 en 18.10.1889 in Meerssen is aangenomen.

Op 22.10.1889 is een vergadering gehouden op verzoek van L.Hertog en Max Hertog waarop zij hun beklacht doen dat op 19 oktober 1889 dhr. Koekoek 's avonds de kerk heeft verlaten zonder de avonddienst is verricht. De vergadering besloot met algemene stemmen de heer Koekoek te verzoeken schriftelijk verantwoording af teleggen waarom hij deze datum de avonddienst niet heeft verricht of is waargenomen. (verder wordt over dit feit geen melding meer gedaan). De heer koekoek verzoek om zijn ontslag op 29.7.1892. Op deze datum had hij nog geen andere betrekking en verzoek het bestuur het contract te verlengen tot 29.7.1893. Dit verzoek wordt goed gekeurd. 

Waarschijnlijk had men na dat Koekoek vertrokken was geen vaste voorzanger gezien de Isaac Hertog een verzoek richt aan het bestuur en deze besluit op 4.11.1894 om heer Hertog een bedrag van 15 gulden te betalen voor de kosten van logies en kostgeld besteed aan de heer S.Cohen voorzanger te Meerssen op de "Hooge Feestdagen". 

In 1902 de 25 december werd besloten dat B. van Blijdenstein uit Groenlo (of Zaltbommel) voor de tijd van een jaar aanvang 1 januari 1903 is benoemd als voorzanger godsdienstonderwijzer met een salaris van 300 gulden, Blijdenstein nam in 15 mei 1903 ontslag wegens het aannemen van een andere betrekking.

In de vergadering van de Isr.Gem.Meerssen dd. 21.9.1908 werd tot voorzanger, godsdienstleraar benoemd de heer J. Van Zuiden uit Hoogeveen. In oktober 1909 verzocht hij de Isr. Gem. van Meerssen om vuur en licht voor het schoolonderwijs. Door de kerkenraad werd hierop negatief op geantwoord, maar werd besloten om de kinderen om de week bij verschillende ouders thuis les te geven. Hij bleef in Meerssen tot 1.1.1910. 

In 1912 was godsdienstleraar Van Baaren welke maart 1913 ontslag nam voor een betrekking te Boxmeer. 

15.9.1915 werd besloten de heer A.Wagenaa van Amsterdam als hulp voorzanger aan te nemen. 

Op 18.4.1917 eindigt het laatste archiefstuk van de joodse gem. Meerssen. Waar de archiefstukken zich bevinden na deze datum tot rond 1943 (indien ze nog bestaan) is mij niet bekend. Mogelijk bevinden zich op een voor mij onbekende plaats, of zijn zij door W.O. II. verloren gegaan.

 Daarom heeft men geen beeld meer hebben tussen 1917 en 1940. De Tora-rollen zijn bij een fam. in bewaring gegeven tijdens de oorlog en zijn later weer afgestaan. 

Begraafplaats aan de Geul.

De welgestelde Bernard Bar Levy had in het jaar 1715 aan de "Geulbrugge, voor den Jooden een Plaetsken gecoop voor 10 patacons van den Dorpsmeester Albert Boots". De begraafplaats was gelegen buiten de bebouwde kom wat voor joden verplicht was, op de weg van Meerssen naar het dorp Rothem.

In 1864 raakte de joodse begraafplaats bijna vol zodat de kerkenraad zich wenden tot de gemeente om een stuk grond, of de oude begraafplaats uit te breiden. Zij wijzen het gemeente bestuur naar het Kerkelijk Decreet van 23 Prairial Jaar XII (12.6.1804) dat nog van kracht is. Op grond hiervan de gemeente de verplichting heeft ieder kerkelijk gezinde een behoorlijk ingericht terrein aan te wijzen. Ook beklaagd men zich in 1867 er over dat de begraafplaats maar afgesloten is met een heg, welke de toegang tot de begraafplaats niet kan beletten zodat er regelmatig baldadigheden worden gepleegd op de begraafplaats. Dat de godsdienstige plechtpleging bij het ter aarde bestelling van lijken worden bemoeilijkt. In 1868 werd de begraafplaats afgesloten met een ijzeren hek en een gemetselde mergelmuur. De kosten bedroegen F 300,- waarvan de gemeente Meerssen F 75 betaalde. De vereniging Domar-toff stelde hun kas hiervoor aan de kerkenraad ter beschikking met het bedrag van F 146,41. In 1874 maakte het kerkbestuur bekend aan de gemeente Meerssen dat zij aan de verplichting welke art. 12 wet van 4.12.1872 (Staatsblad no 134) niet konden voldoen. Het betrof hier een wet die verplicht stelde dat op iedere begraafplaats een lokaal te bouwen waar men tijdelijk een overledene kon bewaren. Men vroeg een subsidie aan. Dit werd afgewezen door de gemeente Meerssen. De gemeente stelde dat iedere geloofsovertuiging zijn eigen begraafplaats moest onderhouden. 

In 1878 besloot de kerkenraadvergadering dat het bouwen van een lijkenhuis op de begraafplaats zal worden overgegaan. (6 jaar na wettelijke verplichting) Op 1.4.1878 werd het werk uitbesteed aan Andre Smeets, metselaar te Meerssen. Op de vergadering van 21.6.1896 kwam dit lijkenhuisje weer te spraken er moest een nieuw lijkenhuisje komen te bouwen met de stenen van het oude. Het werk werd verricht door Jozef Smeets meester metselaar te Meerssen voor het bedrag van F 48,74. Het lijkenhuisje moest worden gebouwd achter op het kerkhof langs de haag van het erf van de heer Stevens. Op 29.7.1906 betaalde de kerkenraad aan Jan Bovens, leiendekker een bedrag van F 22, voor werk welke hij aan het lijkenhuisje had verricht.  

Het oudste grafsteen op de begraafplaats gedateerd van 1859. Dit betekend niet dat vóór dit jaar niet meerdere personen begraven zijn maar geen grafsteen hebben of verdwenen zijn. Mogelijk dat zij niet het geld hadden voor een grafsteen.

Op 2.1.1801 kreeg Isaac Abraham Levi toestemming om zijn vrouw Rose Caen in Meerssen te mogen begraven. Zij was op 1.1.1801 in Maastricht overleden. Onder politiebegeleiding mocht het lichaam naar Meerssen worden vervoerd.

(Bron, Carl Andreas HCL, De Trompetter/De Maaspost 14.4.2010).

In 1991 werd de joods begraafplaats gerestaureerd. De gemeenteraad van Meerssen ging op 17.12.1989 akkoord om hiervoor 75.000 gulden vrij te maken. In 1991 kwam o.a. klaar de mergelmuur, diverse grafstenen kregen een nieuwe sokkel en de graszode werd vernieuwd en paden aangelegd. Op de joodse begraafplaats kunnen nog altijd mensen worden begraven. Dit is heel belangrijk voor de joden.

Als de begraafplaats zou worden gesloten, betekent dat, de graven over dertig jaar geruimd kunnen worden. Dit is tegen de joodse regels. Daarin staat: "Je zult slapen in het stof tot de Verlosser komt". Als de graven geruimd worden, kunnen deze overledene niet meer uit het stof opstaan. Zeker zo belangrijk is voor de joden dat zij altijd zeggenschap blijven houden over de begraafplaats. Dat staat in de Bijbel. Joodse begraafplaatsen geven een andere aanblik dan als de christelijke. Niet alleen door kruisen, ook door andere figuurlijke opzichten, bloemen of andere planten ontbreken. Bezoekers brengen geen bloemen, maar als teken van verbondenheid kleine steentjes. Deze worden op het graf gelegd als teken dat de overledene niet vergeten is.

                                                                                                                            Memoriaaldeuren Synagoge Meerssen.

Begrafenis Ritueel.

De joodse gemeenschap te Meerssen zal ook zijn eigen begrafenis ritueel gekend hebben die door de tijd heen zijn eigen vormen heeft gehad, toch dit is niet meer bekend, toch zal dit gebeurd zijn op de volgende beginselen. 

Akbabja Ben-Methale, een tijdgenoot van Jezus leerde: "Blik op drie dingen, en je zal niet in de macht van de zonde vallen: bedenk, waarvan je kwam, waarheen je gaat en voor wie je eens rekenschap moet afleggen." Deze eerste woorden van zelf bezinning behoren tot de liturgie van de joodse begrafenisritueel. Deze ritueel is weliswaar door etnische achtergrond, of plaatselijk gebruiken verschillend maar de grondgedachte van waarvan en waarheen in het menselijk leven is algemeen, het geloof van de verrijzing uit de dood, aan het einde van de wereld. 

Het is de plicht van de zoon, het dodegebed "Kaddisch" aan de baar van zijn vader of moeder uit te spreken. De begrafenis vond binnen achtenveertig uur plaats. De vrouwen gingen niet mee.

Een oud rouw gebruik, het verscheuren van kleren door de nabestaanden van de overledene gaat terug tot de stamvader Jacob als hij het bericht van de dood van zijn zoon Joseph vernam. De kleren werden gescheurd boven het hart wanneer het een vader of moeder betrof en aan de rechterkant voor vrouw of man, zuster, broer of dochter. 

Over de kist strooide men aarde uit, afkomstig uit Israel. Zeven dagen overbrengt de naaste familie van de overledene in huis. Alleen op de Sabbath is men vrij om naar buiten tegaan om naar de synagoge te begeven.

Op werkdagen verzameld zich de familie en vrienden, om in het sterfhuis driemaal per dag, om te bidden. Aansluitend begint de rouwmaand. De mannelijke familieleden scheren zich niet, omdat scheren behoort tot de cosmetische zaken. 

Elf maanden wordt door de zoon of broeder (als geen zoon leeft) het Kaddisch-Gebed in de synagoge voor de overledene gebeden. De ziel van de overledene (doorsnee mens) tot rust gekomen is. Volgens volksgeloof bij slechte mensen een vol jaar duren. 

Aangezien de dood niet werd gezien als het einde, maar een nieuw begin heeft de begraafplaats ook de naam van "Beth Haim" het Huis van de levende. 

Op joodse grafstenen ziet men regelmatig symbolen staan o.a.

De twee handen van een Cohen.

Dit is het symbool van een priester. De handen worden zo gehouden bij het uitspreken van de priesterzege in een Synagoge. Deze mensen worden vaak aan de buitenkant van een rij begraven. Het is een priester verboden een begraafplaats te betreden, omdat deze onrein is. De paden zelf zijn echter niet onrein en zo kan een priester toch het graf van familie bezoeken.

Als een vader een Cohen of een Leviet is, dan geeft hij dit door aan zijn zonen. 

De waterschenkende kan en schaal van de Leviet.

Dit is het symbool van de Leviet, een tempeldienaar, die de kan en schaal hanteert bij de rituele handwassing van een Cohen, zegenspreuk. 

Grafstenen op het joodse begraafplaats zover de teksten en data nog duidelijk waren, no: van tekening is gelijk aan nummers hieronder:

                  1.(Salomon Soesman)

                     Sjelomo, z.v. Jehoeda Zoesman, ovl. 8Nisan 5656 (22 maart 1896), bijz: gemeenteschrijver, 65 jaar oud // Salomon Soesman Leon zn, geb. 12 februari 5591 (1831).

                  2.(Jacob Soesman).

                     Jaäkov, z.v. Eliëzer, overl. 11 Siwan 5657 (11 juni 1897) // Jacob Soesman, bijz.: bijna 82 jaar oud.

                  3.(Sophia Soesman).

                     Sara, d.v. Jehoeda Zoesman, overl. 1 Tevet 5658 (26.12.1897), bijz.: 72 jaar oud // Sophia  Soesman, overl. Te Meerssen.

                  4.(Meyer Wijngaard).

     `             Me=ier, zn.v Sjemoeël ha-Levi, overl. 10 Ijjar 5663 (7 mei 1903) // Meyer Wijngaard, bijz.: 74  jaar oud.

                  5.(Eva Hertogs, wed v Isaac Wyngaard).

                    Chawa, dr.v Mosje, ovl. 6 Siwan 5663 (1 juni 1893), bijz.: vader geleerdengenoot // Eva Hertogs, wed. V Isaac Wijngaard, bijz.: 74 jaar oud.

                  6.(Alexander Hertog).

                   Aleksander, zn. v. Avraham, ovl. 29. Sjevat 5667 (13 februari 1907) // Alexander Hertog, echtg.v Carolina Anschel, bijz.: 77 jaar oud.

                  7.(Carolina Anschel).

                    Gitele, dr.v Mosj, wed.v. Aleksander zn.v Avraham, ovl. 4 Av 5675 (15 juli 1915) // Carolina  Anschel, wed.v Alexander Hertog, bijz.: 79 jaar oud.

                  8.(Mozes Hertog, geh. met Blondina Leviticus).

                     Mosje, z.v. Avraham, ovl. 4 Adar II 5651 (sic!) // Mozes Hertog, echtg. v Blondina Leviticus, ovl. 6 Adar II 5651 (15 maart 1891), bijz.: 68 jaar oud.

                  9.(Henriette Hertogs, geh. met Ambr.Soesman).

                     Jet, d.v. Dov Hertog, echt.v. Pinchas Zoesman, ovl. 20 Tevet 5642 (20 januari 1892), bijz.: vader  geleerdengenoot // Henriette Hertogs, echtg.v. Ambr. Soesman, geb. 15 mei 1815.

                 10.(Philip Marx, geh. met Eva Wijngaard).

                      Eliëzer, z.v. Raefaël Marx, geb. in Sjwaneberg 9 Elloel 5567 (17 augustus 1807), ovl. te Heerle 5  Av 5652 (29 juli 1892) // Philip Marx, echtg.v. Eva Wyngaard, geb. Schwaneberg, ovl.

                      Heerle.

                 11.(Herman Hertog, geh. met Johanna Schmitz).

                      Chajiem, z.v. Avraham Hertog, ovl. 23 Kislew 5653 (12 december 1892) // Herman Hertog, echtg.v. Johanna Schmitz, geb. 7 mei 1833.

                 12.(Louis Hertog, geh. met Carolina Marx.)

                       Jechiël, z.v. Avraham, ovl. 12 Adar 5655 (8 maart 1895) // Louis Hertog, echtg. v Caroline  Marx, geb. 25 Eloel 5598 (15 september 1838).

                 13.(Isaac Wijngaard, geh. met Eva Hertogs,voorzitter Isr.Gem)

                       Jitschak, die bekend is als Itsik uit het huis Wijngaard, ovl. 29 Tevet 5637 (14 januari 1878), bijz.: bestuurder en leider gem. Meerssen // Isaac Wijngaard, echt.v. Eva Hertogs, geb.

                       14.11.1811, bijz.: voorzitter der Israël. Gemeente  Meerssen.

                 14.(Johanna Anschel).

                      Hindele, d.v. Mosje, ovl. 10 Adar 5638 (12 februari 1878) // Johanna Anschel, geb. te Polch 19 februari 5594 (1834).

                 14a.(Hendrik Hertog).

                        Naftali, z.v. Avraham, ovl. 22 Adar 5638 (24 februari 1878) // Hendrik Hertog, geb. te  Meerssen 7 november 5579 (1819).

                 15.(Eva Hertog, geh. met Soesman)

                       Chawa Mirjam, d.v. Dov, echtg.v. Jaäkov z.v. Eliëzer, ovl. 20 Nisan 5648 (1 april 1888), bijz.: vader geleerdengenoot // Eva Soesman geb. Hertogs, bijz.: 56 jaar.

                 16.(Caroline Marx, geh. met Louis Hertogs).

                       Kiggel Mirjam, d.v. Eliëzer, ovl. 14 Nisan 5649 (15 april 1889) // Caroline Marx, echtg.v. Louis Hertog, geb. 12 Kislijw 5606 (11 december 1845)

                 17.(Hertog Mina geh. met Wijngaard).

                       Eddel, d.v. Avraham, echtg.v. Mei=ier d.v. Sjemoeël ha-Levi, ovl. 29 Chesjwan 5650 (22  november 1889) // Mina Wijngaard geb. Hertog, bijz.: 54 jaar oud.

                 18.(Jozef Herman Hertog).

                       Avraham, z.v. Chajiem, ovl. 4 Tisjrie 5651 (18 september 1890) // Joseph Herman Hertog, geb. 5 mei 1869.

                 19.(Salomon Wijngaard, geh. met Helena Neumann).

                       Sjelomo, z.v. Sjemoeël ha-Levi, geb. 4 Nisan 5600 (7 april 1840), ovl. 28 Kislew 5678 (13 december 1917, bijz.: bestuurder en leider gem., >bewees genade aan de doden= // Salomon

                      Wijngaard, echtg.v. Helena Neumann, bijz.: ruim 77 jaar oud.

                 20.Jos.Zeligman.

                 21.(Julia Andrees).

                       Gelle, d.v. Asjer ha-Cohen, echtg.v. Menachem d.v. Mosje, ovl. 25 Tevet 5679 (8 december 1918) Julia Andrees, geb. Eschweiler 11 Kislew 5601 (6 december 1840), overl. Meerssen.

                22.(Em.Mendel Zeligman).

                       Menachem, z.v. Mosje, ovl. 5 Chesjwan 5623 (sic!) // Em. Mendel Zeligman, geb. Meerssen 7 Tammoez 5600 (8 juli 1840), ovl. aldaar 5 Chesjwan 5683 (27 oktober 1922).

                 23.(Max Mozes Hertog, geh. met Sophia Gras).

                       Menachem, z.v. Mosje, ovl. 24 Tammoez 5685 (16 juli 1925) // Max Mozes Hertog, echtg.v. Sophie Gras, geb. Meerssen 29 Tebeth 5624 (8 januari 1864), overl. Meerssen.

                 24.(Bertha Mozes, geh. met Emanuel Zeligman).

                       Beile, d.v. Aharon, echtg.v Menachem d.v. Jaäkov, ovl. 15 Sjevat 5687 (18 januari 1927)  // Bertha Mozes, echtg.v. Emanuel Zeligman, geb. 1 Kislew 5612 (25 november 1851).

                 25.(Sibilla Kauffmann, geh. met Mozes Zeligman).

                       Beile, d.v. Jitschak, echt.v. Mosje z.v. Jaäkov, ovl. 29 Av 5688 (15 augustus 1928) // Sibills Kaufmann, echt.v. Mozes Zeligman, bijz.: 59 jaar oud.

                26.(Sophie Zeligman).

                       Fegle, d.v. Jitschak, ovl. 5 Kislew 5690 (7 december 1929) // Sophie Zeligman, bijz.: 8  jaar oud.

                 27.(Isaac Hertog, geh. met Sara Richar).

                       Jitschak Jaäkov, z.v. Avraham, ovl. 5 Tisjrie 5670 (20 september 1909), bijz.: bestuurder en leider gem. Meerssen // Isaac Hertog, echtg.v. Sara Richar, geb. 19 Marchesjwan 5601 (16

                      november 1840).

                 28.(Sara Richar, geh. met Isaac Hertog).

                       Sara, d.v. Sjim=on, wed.v. Jitschak Jaäkov d.v. Avraham, overl. 4 Sjevat 5673 (11  januari 1913)  // Sara Richar, wed.v. Isaac Hertog, geb. Trier 28 Ijar 5606 (27 mei 1846), overl.

                      Meerssen.

                 29.(Johanna Schmitz, geh met Herman Hertog).

                       Hendele, d.v. Josef, wed.v. Chajiem dr.v. Avraham, ovl. 11 Chesjwan 5671 (12 november 1910)  // Johanna Schmitz, wed.v. Herman Hertog, ovl. te Maastricht, bijz.: 80 jaar oud.

                 30.(Jacob Zeligman gehuwd met Helena Mozes).

                       Jaäkov, z.v. Menachem, ovl. 9 Nisan 5671 ( 7 april 1911) // Jacob Zeligman, echtg.v Helena Mozes, bijz.: bijna 89 jaar oud.

                 31.(Bernard Hertzdahl, geh. met Jeanneta Marx).

                        Jissachar, z.v. Tsadok Kats, ovl. 19 Nisan 5671 (17 april 1911) // Bernard Hertzdahl, echtg.v. Jeanetta Marx, geb. Heelen 7 Adar 5605 (14 februari 1845), ovl. Meerssen.

                 32.(Blondina Hertog, geh. met Levitcus).

                       Bloeme, d.v. Israël ha-Levi, wed.v. Mosje z.v Avraham, ovl. 23 Tisjrie 5672 (15 oktober 1911) //  Blondina Hertog geb. Leviticus, bijz.: 85 jaar oud.

                 33.(Helena Mozes, geh. met Jacob Zeligman).

                       Hindele, d.v. Mosje, wed.v. Jaäkov z.v. Menachem, ovl. 11 Kislew 5674 (10 december 1913) //  Helena Mozes, wed.v. Jacob Zeligman, bijz.: 89 jaar

                      oud.                                     

                                                      
                 34.(Joseph Levy, geh. met Regina Marx).

                       Josef, z.v. Jaäkov ha-Levi, ovl. 3 Siwan 5675 (16 mei 1915)// Joseph Levy, echtg.v. Regina Marx,  geb. te Ratingen (..) Tebeth 5608 (11 december 1847), ovl. Maastricht.

                 35.(Regina Marx, geh. met Joseph Levy).

                       Rechle, d.v. Eliëzer, wed.v. Josef z.v. Jaäkov ha-Levi, ovl. 28 Adar 5682 (27 maart 1922) // Regina Marx, wed.v. Joseph Levy, bijz.: bijna 79 jaar.

                 36.(Salomon Soesman).

                       Sjelomo, z.v. Pinchas, ovl. 6 Av 5683 (17 augustus 1923), bijz. 63 jaar // Salomon Soesman, geb.  Meerssen 6 Elloel 5619 (5 september 1859), overl. Aldaar.

                 37.(Sophia Soesman, geh. met David Caen).

                       Sara, d.v. Eliëzer, echtg.v. Tovia z.v. Pinchas ha-Cohen, ovl. 1 Tevet 5639 (26 december 1878) //  Sophia Soesman, echt.v. David Caen, geb. 9 december 5569 (1808).

                 38.(Anna Stern, geh. met Salomon Wyngaard).

                       Nenne, d.v. Sirga, echtg.v. Arje z.v. Sjemoël ha-Levi, ovl. 12 Sjevat 5690 (10 februari 1930) //  Anna Stern, echtg.v Louis Salomon Wijngaard, bijz.: bijna 72 jaar.

                 38.a.(Louis Salomon Wijngaard, geh. met Anna Stern).

                      Arje, z.v. Sjemoeël ha-Levi, ovl. 6 Adar 5690 (5 maart 1930) // Louis Salomon Wijngaard, wed.v  Anna Stern, bijz.: bijna 82 jaar.

                 39.(Sidore Wyngaard).

                       Israël, z.v. Sjemoeël ha-Levi, ovl. 23 Ijjar 5691 (10 mei 1931) // Isidor Wijngaard, bijz.: bijna 87 jaar.

                 40.(Adelheid Hertog, wed. V Joseph Coster).

                       Edel, d.v. Avraham, ovl. 11 Av 5692 (13 augustus 1932) // Adelheid Hertog, wed.v. Joseph Coster, geb. te Polch 6 september 1866, ovl. te Luik.

                 41.(Louis Iscaac Wyngaard, geh. met Henriette Meyer).

                       Jehoeda, z.v. Jitschak ha-Levi, ovl. 26 Sjevat 5694 (11 februari 1934) // Louis Isaac Wijngaard, echtg.v. Henriette Meijer, geb. 18 Eloel 5620 ( 5 september 1860).

                 42.(Henriette Meyer, geh. met Louis Isaac Wyngaard).

                       Hindele, d.v. Jitschak, ovl. 11 Ijjar 5705 (23 april 1945) // Henriette Meijer, echtg.v. Louis Isaac Wijngaard, geb. 25 Sjewat 5621 (5 februari 1861).

                 43.(Antoinetta Wyngaard).

                       Nenne, d.v. Jitschak ha-Levi, ovl. 22 Ijjar 5694 (7 mei 1934) // Antoinette Wijngaard, geb. 19 Adar 5618 (5 maart).

                 44.(Mozes Zeligman, geh. met Sibilla Kaufmann)

                       Mosje, zn.v. Jaäkov, ovl. 3 Adar II 5695 (8 maart 1935) // Mozes Zeligmann, wed.v. Sijbilla  Kaufmann, bijz.: 71 jaar.

                 45.(Sophia Zeligman).

                       Feigele, d.v. Menachem, ovl. 18 Tevet 5697 (1 januari 1937) // Sophie Zeligman, geb. 19 Eloel 5627 (18 september 1867).

                 46.(Philomina Zeligman)

                       Mendele, d.v. Jaäkov en Hendele, ovl. 29 Tevet 5700 (sic!) // Philomina Zeligman, geb. 2  Cheswan 5633 ( 3 november 1872), ovl. 26 Teiweis 5700 (10 januari 1940).

                 47.(Eva Salomon, geh. met Sal Wyngaard).

                       Hewwe, d.v. Me=ier Josef, echtg.v. Sjemoeël Wijngaard, ovl. 11 Av 5609 (30 juli 1849), bijz.: 39  jr. oud // Eva Salomon, echtg.v. Sal Wyngaard, bijz.: 39 jaar.

                 48.Hewwe, d.v. Jaäkov, wed.v. Eliëzer Zoesman, ovl. 3 Adar II 5627 (10 maart 1867), bijz.: 98 jaar

                     oud, vader geleerdengenoot.

                 49.(Abraham Soesman).

                    Avraham, z.v.Eliëzer genaamd Zoesman, ovl. 10 Elloel 5627 (10 september 1867) // Abraham Soesman, bijz.: 56 jaar oud.

                 50.(Albert Zeligman, geh. met Eva Wolf).

                      Aharon, z.v. Menachem // Albert Zeligman, wed.v. Eva Wolf, geb. 14 Tammoez 5650 (4  juli 1890), ovl. 2 Ijar 5726 (22 april 1966), bijz.: diep betreurd door Greta Weijl- v.d.Stam. 

                51.(Hedweg Eva Wolf, geh. met Albert Zeligman).

                      Chawa, d.v. Me=eier ha-Levi en Keile, echtg.v. Aharon z.v. Menachem // Hedwig Eva Wolff, echtgen.v. Albert Zeligman, geb. 14 Niesan 5644 (9 april 1884), ovl. 2 Sebath 5715 (25

                      januari 1955), bijz. Tevens ter nagedachtenis van zoon Herbert Zeligman, geb. 28 Adar 5679 (28  februari 1919) en dochter Hildegard Zeligman, geb. 1 Adar 5681 (9 februari 1921),

                     beiden na  deporatie niet teruggekeerd.

                 52.(Bertha Zeligman, wed. v Gustaaf Wallestein).

                       Brendele, d.v. Jaäkov en Hendele, ovl. 16 Tevet 5701 (15 januari 1941) // Bertha Zeligman, wed.v. Gustave Wallerstein, geb. 21 Kislew 5629 (5 december 1868).

                 53.(Hertz Wyngaard).

                       Tsevi, z.v. Mosje ha-Levi, ovl. 7 Nisan 5619 (11 april 1859), bijz.: geleerdengenoot, vader ook geleerdengenoot, in acrostichon naam als volgt: Tsevi Hirsj ha-Levi // Herz Wijngaard.

                 54.Eliëzer, z.v. Jehoeda, geb. 28 Tevet 5534 (11 januari 1774), ovl. 9 Sjevat 5620 (2  februari 1860), bijz.: >hoofdofficier=, geleerdengenoot, vader ook geleerdengenoot.

                 55.(Jozef Soesman).

                      Josef, z.v. Jehoeda, ovl. 17 Chesjwan 5622 (20 oktober 1861) // Joseph Soesman.

                 56.(Henriette Bernard, geh. met Lion Karels).

                       Tels, d.v. Jaäkov, echtg.v. Jehoeda z.v. Asjer, ovl. 17 Nissan 5660 (15 april 1900) // Henriëtta  Bernard, echtg.v. Lion Karels, bijz. 75 jaar oud.

                 57.(Anna Bloemgarden, geh. met J.Hertog).

                      Hindele, d.v. Josef, echtg.v. Avraham Hertog, ovl. 6 Nisan 5537 (sic!) bijz. 80 jaar // Anna Bloemgaarden, wed.v. J.Hertog, ovl. 6 Nissan 5637 (20 maart 1877).

                 58.(Leon Soesman).

                       Jehoeda, z.v. Mosje Sjelomo Zoesman, ovl. 24 Tevet 5637 (9 januari 1877), bijz.: 95 jaar oud, vader geleerdengenoot // Leon Soesman, geb. 2 januari 5542 (1782).

                 59.(Mordechai Ben Eliezer).

                       Mordechai, z.v. Eliëzer Marks, ovl. 14 Tisjrie 5633 (10 oktober 1872), bijz.: 23 jaar oud  //  Mattieu Marks.

                 60.(Eva Wijngaard, echtg. V Ph.Marks).

                       Hewwe, d.v. Tsevi ha-Levi, echtg.v. Eliëzer Marx, overl. 4 Siwan 5627 (5 juni 1866) bijz.: 55  jaar oud. // Eva Wijngaard, echtg.v. Ph.Marks.

                 61.(Joseph Hertog).

                       Avraham, z.v. Aleksander, ovl. 1 Tevet 5627 (9 december 1866), bijz.: 74 jr. oud, vader  geleerdengenoot // Joseph Hertog, geb. 5553 (1792).

                 62.(Michel Wijngaard) voorzitter Isr.Gem.

                       Jechiël, z.v. Tsevi ha-Levi Wijngaart, ovl. 16 Sjevat 5631 (7 februari 1871), bijz.: geleerden-genoot, hoofd gem.

                 63.(Salomon Wijngaard, geh. met Eva Salomon).

                       Sjemoël, z.v. Tsevi ha-Levi Wijngaard, ovl. (??) Elloel 5641 (augustus 1881).

                 64.(Ambrors Soesman).

                       Pinchas, z.v. Eliëzer Zoesman, ovl. 3 Tevet 5631 (15 december 1871) // Ambr. Soesman, echtg.v  Henriette Hertogs, geb. 18 oktober 1799.

                 65.(Burger August).

                       Eliëzer, z.v. Avraham, ovl. 9 Av 5630 (augustus 1870), bijz.: 74 jr. oud vader geleerdengenoot//  August Burger, geb. 6 maart 1797.

                                                                      

De tweede wereldoorlog wordt mede gekenmerkt door de vervolging van joodse medemensen en de massamoorden in de Duitse vernietigingskampen. Ook in Meerssen, waar zich van oudsher een joodse gemeenschap bevond, werd een deel van de zwartste bladzijde in de West-Europese geschiedenis geschreven. Op 8 juli 1942 verzond de gemeente Meerssen een lijst van in de gemeente woonachtige joodse personen naar Dienststelle des Befehlshaber der Sicher­heitspolizei und des S.D te Amsterdam.

Vlak na het opstellen van deze lijst begonnen de deportaties.

Bijna alle joodse bewoners van Meerssen op 3 na werden gedeporteerd en vermoord. (Jozef Zeligman en het echtpaar Zeligman-Wolf welke waren ondergedoken).

Na de deportaties werden door twee marechaussees van de groep Meerssen, onder toezicht  van de in Bunde woonachtige Blockleiter van het steunpunt NSDAP-Meerssen, inventarislijsten opgemaakt van de leegstaande woningen van Salomon Zeligman aan de Markt 30 en Albert Zeligman aan de St.Josephstraat 5. In juli 1943 werd de Nederlands-Israëliti­sche Gemeente Meerssen ontbonden door de districtsinspecteur voor niet-commerciële Verenigingen en Stichtingen. Met ingang van 16 juli 1943 werden de sleutels van de woning van de voorzitter van de Israëlitische gemeente bewaard door burgemeester Visschers en de sleutels van de synagoge door Emile Gottschalk.

De rol van bestuur van de burgemeester van Meerssen Visschers tijdens de oorlog, is een  onderzoek waardig (periode 1924-1951) men kan er vraagtekens bij stellen. In het begin van de oorlog verklaarde hij dat de regels van de duitsers in strijd zijn met de nederlandse wetgeving. Later, "moest hij tot zijn schande bekennen, dat twee joden waren ontkomen, maar gelukkig wel de volledige woningvoorraad leeg opleveren". (bron: Limburg is Judenfrei door Annelies en Herman van Rens, NIOD, archief van de Generalkommissar für Verwalting und Justiz (dossier 020) inv. nr. 925. Na de oorlog kwam hij regelmatig in conflict met mijn vader P.H. Bartholomeus raadslid van de gemeente Meerssen. Dit liep zo hoog op dat burgemeester Visschers dreigde met een proces. De politie kwam mijn vader verhoren. Deze tekende het proces-verbaal niet. Na het verslag gelezen hebben verscheurde de burgemeester de verklaring.

De Tora rollen door een Meerssener fam. in de oorlog zijn bewaard en later weer zijn afgestaan. 

De Joodse gemeente Meerssen werd in 1947 opgeheven. 

Door bemiddeling van het Rode Kruis zijn de overlijdensberichten verkregen van hen welke werden vermoord in Duitse kampen, o.a. Ausch­witz, Sobibor enz. Van een enkeling werd geen plaatsnaam opgegeven, alleen het bericht "overl. in Midden-Europa". 

De kerkbanken, de Birma, zes grote gedreven kandelaars, een zilveren siertoren en een Wetsrol met zilveren kroon zijn naar de grotendeels door de Duitsers leeggeroofde Maastrichtse synagoge overgebracht waar ze nu nog bevinden.

Uit De Limburger,1991.

         "Onbekende Heldendaden" Meerssenaren beschreven.

          Joden overleefden bij bakkersechtpaar Mommers.

De titel van het boek luidt:'Judenverfolgung und Fluchthilfe im Deutsch-Belgischen Grenzgebiet". De auteur is Han-Dieter Arntz. Maandenlang sloot deze 49-jarige leraar uit het Duitse Euskirchen zich op in stoffige archieven. Hij Sprak met meer dan honderdvijftig joden die de Duitse Eifel in de oorlogsja­ren ontvluchten, ontsnapten naar het buitenland. Het resultaat: een 810 pagina's dik relaas over mensensmokkel en de ondoorzichtige handel in doodsbange joden. Tijdens zijn vele speurwerk stuitte de schrijver op een brief, gedateerd 4 maart 1948, aan de burgemeester van het plaatsje Gemund, in de Duitse Eifel. De brief was ondertekend door Albert en zijn echtgenote Hedwig (Eva) Zelig­man. Arntz had weer een joods echtpaar ontdekt, dat de oorlog had overleefd. Dankzij een Meerssens echtpaar: Joseph en Anna Mommers. 

De brief van de Duitse schrijver Hans-Dieter Arntz ligt op de vensterbank. Anna Mommers (76) heeft hem bewaard. Ze heeft aan zijn verzoek om haar herinneringen aan de oorlogsjaren en aan het joodse echtpaar Eva en Albert Zeligman op papier te zetten, gehoor gegeven. 

In een bovenkamer van het hoekhuis aan de Bunderstraat in Meerssen, hangt nog een foto. Van de vroegere bakkerij, die ze samen met haar in 1970 overleden echtgenoot Joseph runde. ,,Daar, in dat achterkamertje", haar vinger wijst naar een klein raampje, links achter het statige huis, ,,daar hebben we hen negentien maanden lang verstopt."

Anna Mommers heeft het boek van Arntz nog niet gelezen. ,,Ik wist niet een dat het al af was. Maar het boek is in de Duitse taal geschreven. Jammer, als het een Nederlandstalig werk was, zou ik het meteen kopen." Arntz na Joop Geysen, een van de eerste die de daden van de twee 'bescheiden Meerssense redders' vastlegt op papier. 

                         Kinderen: 

,,Anna herinnert zich uit het dagboek de passage waarin Geysen beschrijft hoe de Duitsers hun dochter Hilda en zoon Herbert Zeligman op de trein zetten. Zij stierf in Auschwitz, Herbert kwam in Blechhammer om het leven."

Op het Maastrichtse station begint ook het verhaal van hun ouders. Arntz beschrijft gedetailleerd hoe zij de joden de Duitsers te slim af waren, en uiteindelijk terecht kwamen bij bakker Mommers. ,,Eva deed op die kermisdinsdag, 25 augustus 1942, net alsof ze heel erg ziek was en dus niet kon reizen. De nazi's geloofden haar, stuurden haar samen met haar man  terug naar huis. Ze hadden even verderop een slagerij. Mijn man kwam er vaker, om brood te brengen. Albert was in die tijd heel erg bang, bang dat de Duitsers hem toch zouden vinden. Mijn man zei: Als het zover is, kom je maar bij ons. En op een winterse avond, in februari 1943, stonden ze voor de deur. We hebben hen binnen gelaten. En toen ze eenmaal binnen waren, konden we hen niet meer op straat zetten", vertelt Anna, een fors gebouwde vrouw, moeder van drie kinderen. 

                           Lopend vuurtje: 

Anna denkt niet graag terug aan de negentien maanden dat Eva en Albert in haar huis verbleven. Het nieuws van het verdwenen joodse echtpaar ging als een lopend vuurtje door het dorp. In de bakkerij van de familie Mommers verhaalden klanten over het tragische lot van de slager en zijn vrouw. ,,En wij deden net alsof we nergens vanaf wisten. Stel je voor dat iemand erachter kwam dat wij hen verborgen hielden. We liepen gevaar, net als onze kinderen." Het personeel moest Anna op een afstand houden. Als er bezoek over de vloer kwam, was ze doodsbenauwd dat iemand het echtpaar zou ontdekken, zou horen dat er iemand in het zolderkamertje rondliep. ,,Het was een zware tijd. Ik zeulde met kolen, eten en water de trap op en af, om onze onderduikers warm te houden en van voedsel te voorzien", herinnert ze zich. ,,Negentien maanden lang !" In september 1944 kwam de verlossing: de bevrijding van Meerssen. Voor Anna en Joseph was het hoofdstuk over de oorlog afgesloten. En het joodse echtpaar ? Dat ging zijn eigen weg. Eva stierf op 25.1.1955 in Meerssen. Haar man vertrok later naar Den Haag. Albert en zijn vrouw waren de laatste die op het joodse kerkhof in Meerssen werden begraven. 

                          Achtergrond: 

,,De bescheiden redders verdwenen naar de achtergrond. Ze wilden het zo", schrijft Hans-Dieter Arntz op pagina 700 van zijn uitvoerige boekwerk ,,Andere hoben nach dem 2,Weltkrieg ihre Verdienste hervor." ,,Ach, wat had ik daaraan gehad", klinkt het berustend uit de mond van Anna. ,,We hadden het allemaal overleefd, en dat was het belangrijkste." Ze is pas ontroerd als ze verder leest. Op diezelfde pagina staat een gedicht, dat hulde brengt aan de 'onbekende held', haar echt­genoot. Het gedicht komt van de hand van de dialectschrijver Sjeng Habets. Geschreven ter ere van dodenherdenking, op 4 mei 1987. 

              ,,Es veer op 4 mei 's aoves de klok dreuvig wherre sjloon, zulle veer oos gedachte toch nog ins laote goon, nao die Vaderlanders die met 't risiko van eige leve gezurg hubben dat ander van marteling en moord gespaard bleve.  

't Is dan ouch prachtig op 4 mei aan die Vaderlanders te dinke (...) Die in sjtilte verzetswerk met de grawste leefde dege, en dao nwats of neet te neume vermelding veur krege. Alles, zelfs 't leve van hun dierbaren geriskeerd. Mootte die zich neet aafvraoge: waor 't dat waal weerd? Ze zulle dinke: 't is veurbie en is noe einmaol geburd. (...) Es op dodenherdenkng aan veule terecht hulde weurt gebrach, weurt allein door hun nog ins aan heum gedach. Aan dae sjtille, dae zwieger dae zwa veul haet gedoon, wha van de meiste zien kruus nog neet weite te stjoon."

 De Limburger 2005, aflevering 6. door Caspar Cillekens.
Na de bevrijding van Meerssen sept. 1944 klopte Albert Zeligman aan bij de familie Cufs aan de Kuileneindestraat. Albert wilde zijn huurders laten weten dat alles goed was met hem, en Eva. De joodse slager en zijn vrouw hadden de oorlog overleefd. Op zolder bij bakker Mommers in de Bunderstraat in Meerssen.
Ik moet je nog wat laten zien zei Hubertine Curfs-Nijsten tegen haar huisbaas. Uit een kist haalde ze de thorarollen. Albert Zeligman huilden van blijdschap bij het zien van de joodse gebedsrollen uit de synagoge aan de Kuileneindestraat. Hubertine, war ben ik je dankbaar, zei hij. Fien van Leeuwen-Curfs (84) herinnert zich nog hoe intens met het behouden thorarollen voor hem, een van de drie joden in Meerssen die de holocaust overleefd hadden, waren de Thorarollen hét symbool van continuïteit van joods leven. Op dat moment wisten Albert en Eva Zeligman waarschijnlijk nog niet dat Herbert en Hildegard, hun twee kinderen, de oorlog niet overleefd hadden. De moeder van Fien had de gebedsrollen uit de synagoge gehaald toen de joodse gemeenteschap in Meerssen medio 1942 was opgepakte. Het was zo vanzelfsprekend dat ze dat deed,Wij poetsten in de jodenkerk. Mam was zo bang dat de Duitsers vandaag of morgen vernielingen zouden gaan aanrichten dat ze zei: ik ga ze verstoppen." Hubertine Curfs-Nijst verstopte de Thorarollen in een kist. De kist ging in een gat onder de lemen vloer in de kelder van hun huis. Boven op het gat lag stro en daarop een lading aardappelen. De Duitsers zijn eens in de kelder geweest, maar ze hebben nooit iets ontdekt. Hoe vaak Duitsers of NSB'ers aan huis zijn geweest, Fien weet het echt niet meer. De familie Curfs woonde sinds 1936 in Meerssen. Vader Curfs, een gepensioneerd spoorwegman, was dat jaar vanuit Heer naar Meerssen verhuist. Hubertine wilde graag terug naar haar geboortedorp. Fien werkte toen al in de drukkamer van de aardewerkfabriek Ceramique in Maastricht.
,Dat leger kunnen we nooit verslaan, dat zijn zoveel lui." Fien hoort het haar moeder nog verzuchten toen ze de eindeloze Duitse kolonnes in de meidagen van 1940 vanuit Raar de berg zag afkomen richting Meerssen. Maar ma Curfs was een kordate vrouw. Niet bang.
Het huis aan de Kuileneinderstraat was al snel een aanloophuis voor onderduikers,Ach, wij hebben zoveel meegemaakt. Ik weet nog dat pa een keer zei: vandaag of morgen schieten ze ons allemaal dood." Ber, de oudste broer van Fien, zat in het verzet. Hij werkte bij de PTT, waar ze het beheer hadden over geheime telefoonlijnen. Een andere broer, Sjef, moest in Duitsland gaan weken. In Friedrichshafen aan de Bodensee. Omdat hij werk gesaboteerd had, werd hij naar het concentratiekamp Dachau gestuurd.
Ze vond het verschrikkelijk toen Martha, haar vriendinnetje, opgehaald werd. Martha was een paar dagen jonger dan zij. Een van de drie dochters van slager Salomon Zeligman aan de Markt,Ik heb erbij gestaan. Honderden Meerssenaren keken toe. Je wist dat ze naar de kampen gingen. Je kon niets doen. Matha, Netteke..".
Van de joodse gemeenschap die bij het begin van de oorlog veertien personen telde, overleefde er drie. Naast Albert en zijn vrouw ook Josefh, de enige zoon van slager Salomon. De slagerszoon ging in het verzet.
In het voorjaard van 1945 kwamen de eerste groepen gerepatrieerde uit nazi-Duitsland terug. Ze werden opgevangen in onder meer het patronaat in Meerssen, niet ver van waar de familie Curfs woonde. Er was een jongen bij uit Blauw Dörrep in Maastricht die riep dat Sjef nooit zou terugkomen omdat hij op transport was doodgeschoten. Ma Curfs hoorde dat die jongen meer zou weten van Sjef,Ik ben een dag voordat ma naar Maastricht zou gaan, zelf naar die jongen toegegaan. Ik heb hem op het hart gedrukt niets te zeggen. Heeft hij het toch gedaan. Ik zei tegen Ma: hij weet niet wat hij zegt." Week in week uit bij elk transport dat Meerssen aandeed informeerde moeder Curfs: hebntwoordben jullie Sjef gezien? {plotseling was hij er,We waren op de zolder van de Synagoge. Dokter van Aubel kwam naar ons: 'Ik heb goed nieuws. Je zoon is onderweg'. Hij zat in een jeep met drie andere, onder wie een arts uit Amsterdam. Die had hem meer levend dan dood voor de oven in Dachau weggehaald. Ach, wij hebben zoveel meegemaakt.."Fien Van Leeuwen-Curfs heeft heel lang rondgelopen met het verhaal over de Thorarollen. Ze kon het nergens kwijt:,Ik weet ook niet of het belangrijks is. 

In 1966 werd als laatste van de joodse gemeenschap op de joodse begraafplaats aan de Geul begraven de Heer Albert Zeligman.

In 1990 woonden te Meerssen nog twee joodse families welke niet afstammen van een der Meerssense joodse families welke voor 1940 in Meerssen woonachtig waren.  

N.I.W. Verkoop Synagoge ingezonden stuk en antwoord.

De Sjoel in Meerssen.

Onze mooie Sjoel in Meerssen bestond Sjabbos Goekes honderd jaar, mazzal tof. Dit kan ik mij goed herinneren aangezien ik Sjabbos Bolok vijftig jaar barmitswo was en acht dagen voorheen de sjoel-ginnoeg was van het vijftigjarige bestaan (in 1903). Wat was dat een feest. Enige van de Joodse kille die gelukkig nog in leven zijn, kunnen zich dit nog herinneren. Maar onze mooie sjoel waar ik zo trouw aan gehecht was, is nu gewoon een bordje ,,verlof voor dranken". Als onze goede beheerders in Amsterdam destijds de enige Joodse familie in Meerssen in kennis hadden gesteld dat zij de sjoel zouden verkopen, dan had ik deze gekocht voor het klein bedrag (zoals ik gehoord heb, is de sjoel met grote tuin, binnenplaats en kerkhuis voor F 4200 verkocht), en was de sjoel in Joods bezit gebleven en voor een schilderkunstmuseum gebruikt.

A. Zeligman.

Reactie:

Wij kunnen ten zeerste meevoelen met de heer Zeligman, nu het Synagoge-gebouw, dat zoveel voor hem betekent, de gewijde bestemming heeft verloren. Ook voor ons College is het iedere keer weer een pijnlijke taak een Synagoge-gebouw te verkopen, een gebouw, dat zovele jaren het middelpunt van het Joodse leven en de Joodse eredienst is geweest en dat door zo droeve omstandigheden niet aan zijn huidige bestemming kan beantwoorden, namelijk doordat degenen die er gebruik van maakte, in de dood zijn gevoerd.

Wij zien helaas geen andere oplossing. Het is voor onze Joodse Gemeenschap nu eenmaal niet mogelijk de synagoge-gebouwen in een groot aantal verlaten gemeenten te onderhouden en om verder verval te voorkomen, zijn de diverse gebouwen verkocht. Daar staat tegenover, dat wij ons College gelukkig prijzen de opbrengst te kunnen besteden voor Joodse opvoeding van kinderen, die ons gelukkig nog zijn overgebleven.

Wat de door de heer Zeligman bedoelde transactie betreft kan hieraan nog worden toegevoegd, dat ons College de panden heeft laten taxeren, waarna een verkoop heeft plaats gevonden voor een beduidend hoger bedrag dan dat van de taxatie.

De Permanente Commissie tot de Algemene Zaken van het Nederl. Israël. Kergenootschap.

E. Spier, Voorziter

B.W. de Jong, Wnd. Secretaris.

De synagoge werd gekocht door aannemer H.Martens. De synagoge werd gebruikt als repetitie lokaal van het Meerssense Mannenkoor. Het koor ging ter ziele, de sportvereniging die later een gymnastieklokaal in zag, vond een andere accommodatie. Waarna o.a. de RK. E.H.B.O afd Meerssen en andere die van de synagoge gebruikt maakte. De synagoge was door dit alles zodanig bouwkundig achteruit gegaan ook al na een brandje dat de gealarmeerde gemeente Meerssen van de heer Martens de synagoge wilde kopen. De gemeente vond Martens verkoop prijs te hoog zij boden een gulden en de belofte aan de gerestaureerde synagoge Martens naam te verbinden. Hij bedankte voor de eer omdat prijs welke gemeente Meerssen volgens hem geboden werd te laag zou zijn en dat bij evt. afbraak, de veldbrand stenen nog geld zou opleveren. Zoals hij later het aanbod van de kunstschilder Charles Eyck zou weigeren, die van de synagoge wel een atelier wilde maken en daarvoor een som geld en een olieverfportret van Martens in het vooruitzicht stelde. Cultuurbarbaren, riep de schilder op het gemeentehuis na zijn mislukte missie. 

De ellende ging verder ook na de dood van de heer Martens de nieuwe eigenaars werden. Het aanbod werd verhoogd tot ­­ f 10.000 op de koop toe. Wederom nul op rekest. 

De victorie begint bij een vriend van pater Martens die f 5000 beschikbaar stelde. De Stichting had aan giften al een bedrag binnen en ging met nog eens f 5000,- in het rood staan. Bij elkaar f 15000, als renteloze lening al betaald, met dien verstande dat de erven van Martens juridisch eigenaar zijn totdat de Stichting of de gemeente van de voorlopige koopovereenkomst een permanent maakt. Dan moet er echter eerst meer geld voorhanden zijn omdat niet alleen de aankoop van het perceel maar ook zes ton voor de restauratie en daarboven het een en ander voor de inrichting moet worden betaald. 

Stichting en gemeente richten zich bij monden van de gemeente­secretaris J.H.G.Nijsten op "grote bedrijven met joden in het bestuur." De gemeente had vroeger van Monumentenzorg een toezegging voor de restauratiekosten gehad maar de strijd om het perceel had de zaken dermate getraineerd dat er opnieuw subsidie moest worden aangevraagd. Afbreken mocht niet van Monumentenzorg, dus had men de keus tussen restaureren of nog verder laten verpauperen en dan dreigde het gevaar dat de synagoge afgebroken zou moeten worden, zoals diverse gebouwen in Limburg. 

In juni 1985 werd de restauratie geschat op rond f 1.78­2.0­25. Ruim anderhalf miljoen wist de

stichting in te zamelen voor het herstel. En op 12 maart 1989 kon de vernieuwde synagoge feestelijk worden geopend. Door deze restauratie is de synagoge niet het zelfde lot getroffen als de synagoge van Gulpen en Sittard.  

De synagoge welke in beheer is van de stichting "SYNAGOGE MEERSSEN" en is verhuurd aan de "STICHTING LEERHUIS LIMBURG". 

Dat er tegenwerking was van een enkeling blijkt dat zelfs protest was tegen de ingebruik neming aantasting van eigen privacy. De Jad, de aanwijzer werd in de jaren vijftig gevonden door een Meersener ingezetenen onder het dak van het rabbihuis, door de laatste bewoner verstopt voor de Duitsers. Zijn erfgenaam schonk de jad aan de stichting Synagoge Meerssen.­

De Davidster tuimelde met het daktorentje waarop zij prijkte naar beneden en wordt bewaard door een vroegere legeraalmoezenier en heden en is door Mej. C.Hameleers geschonken aan Stichting Leerhuis Limburg waar zij nu in de synagoge tegen een muur is opgesteld. 

Zondag 20 mei 1990 was het voor de eerste maal na W.O.II dat in het huidig leerhuis weer joodse liederen klonken. Deze plechtige gebeurtenis kreeg een speciale dimensie, omdat prof. dr. Hans Bloemendal, eerste voorzanger van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge te Amsterdam en enkele joodse liederen zong. Een vocaal mannenkoor o.l.v de heer Jean Lam­brechts begeleiden hem hierbij. 

Als laatste fase van de restauratie werd op 29 maart 1992 dankzij de welwillende medewerking en gulle ondersteuning van onder meer de Provincie, de gemeente, talloze bedrijven en sponsoren de Memoriaaldeuren van de voormalige Synagoge gerealiseerd.

De heer Drielsma heeft dit schitterend kunstwerk geleverd dat niet alleen een aanwinst is voor de Synagoge, maar ook voor de gehele Meerssense gemeenschap. Dhr. Drielsma heeft daarbij alle verwachtingen overtroffen. Vanuit een grote persoonlijke betrokkenheid en artistieke bekwaamheid heeft hij deze deuren gemaakt tot een onnavolgbaar stuk geschiedschrijving, van Joodse mensen die met centen en stuivers het geld bij elkaar brachten om voor hun kleine gemeenschap een synagoge te bouwen en van Joodse medeburgers die werden weggevoerd om nooit meer terug te keren, daarbij meer dan symbolisch een vervallen synagoge achterlatend. De heer Drs.G.M.K. Kockelkorn stelde de deuren officieel in gebruik. Op deze deuren staan vermeld de namen en geboorte- sterfdatums van in Meerssen woonachtige joden. Verder de namen van de stichters van de synagoge, welke door de ondergetekende aan Dhr. Appie Drielsma ter hand stelde. 

Naast de namen van de overledene zijn ook in deze deur de namen vermeld van de leden van de joodse parochie van Meerssen, en door hun financiële steun mede het mogelijk hebben gemaakt tot de bouw van de synagoge. 

''Met het aanbrengen van de Memoriaaldeuren is hieraan een onontbeerlijke afronding gegeven. Naast alle gevoelens van bitterheid en verdriet die worden opgeroepen door het verhaal op deze deuren, stemt dit ook tot voldoening, trost en erkentelijkheid". Aldus de burgemeester van Meerssen Drs C.J.J.S. Majoor. 

Woensdag 8 juli 2009

Start aanleg plein voor de Synagoge in Meerssen

De gemeenteraad van Meerssen stelde eind 2008 geld beschikbaar om de woning voor de Synagoge (Kuileneindestraat 22a) te slopen en te vervangen door een sfeervol plein. Het (gemeentelijke) pand zorgt ervoor dat de markante en monumentale Synagoge bijna niet zichtbaar is vanaf de straat. Op woensdag 8 juli aanstaande starten de sloopwerkzaamheden. Het plein wordt na de zomervakantie

sfeervol ingericht.
Sloop.
Op woensdag 8 juli 2009 start de aannemer met de sloop van het pand voor de Synagoge (Kuileneindestraat 24). Het verkeer kan tijdens de sloopwerkzaamheden gewoon gebruik blijven maken van de Kuileneindestraat. Een verkeersregelaar zal ervoor zorgen dat het verkeer om het werk heen wordt geleid. De sloopwerkzaamheden worden naar verwachting op 17 juli 2009 afgerond.

                                                                                                                                                             *************
 

    Joodse personen in Schimmert. Mogelijk familie banden met Meerssen.

Centr.Bureau voor Genealogie, Den Haag.

Commune de Meerssen.

Population des Juifs 53.

Noms des 5 notables les plus imposes et les plus recommamda­bles.

------------------------------------------------------------------------------------------

Nom                prenoms           age  prefession  domiciles contobution

------------------------------------------------------------------------------------------

Soesman          Salomon            55   percepteur  Meerssen  37 f. 60 c

Soesman          Bernard            53   boucher      Meerssen    4 f. 32 c

Soesman          Lyser Levi        36   boucher      Meerssen    8 f. 54 c

Hertz               Moses Levy      37   boucher      Meerssen    7 f. 65 c

--------------------------------------------------------------------------------------------

Observations:

Les juifs domicilies dans cette Commune sont au nombre de 53. Dont 33 du sexe masculin et 21 du sexe fiminin. Les autres Juifs ne payent aucune contribution.

                               Homme Marie                 6

                               Femme Marie                  6

                               Veuf                               1

                               Veuve                             1

                               Celibataires masculin      25

                               Celibataires Feminin       14

                                                                   ----

                                                       Total     53

De staat zelf was niet getekend, werd verzonden met de brief van de Maire dd. 14.5.1808

Bron Centr. Bureau voor Genealogie, Den Haag.

Etat de nombre des juifs Demeurant des juifs Deumeurant dans la Commune de Meerssen.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

no      Leurs     Prenoms     Profession     nombre des personnes comp. la famille.

-----|------------|-------------|-----------------|----------------------------------------------------|

1.    Soesman   Salomon        boucher              12

2.    Soesman   Levy              maitre d'ecole      5

3.    Soesman   Bernard         journalier             4

4.    Levy         Lyser             boucher              5

5.    Levy         Moyses Herz boucher               6         

6.    Hertog      Alexander     canteur                4

7.    Seeligman Mendel        boucher                 3

8.    Carel         Andre           boucher               9

                                                                   -----

                                                       total        49

Observations: touts ces gens vivent de leur mettier.

              Ils n'ont pas une synagogue il n'est qu'une

              chambre dan une maison il n'existe de

              meme  aucun rabine dans cette commune.

certifié exact par moi.

signé: C.D.Kerckhoffs. Maire.

(1806-1808) Departement de la Meuse Inferieure.

Bron: Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag.

Département de la Meuse Inférieure.

Etat Général de Chefd des families juives résidant dan la Département de la Meuse Inférieure, rédige par les Chefs de la Réligion juive qui demeurent à Maastricht.

Nous soussigné Chefs de l'êglise de ville de Naestricht ne pouvons pas garantir léxactitude de cette tableau à cause dignorance de noms et familles et nous avons omis dans cette tableau la Commune de Biecht et Stein à cause tout à fait ignorance.

Desser et fait à Maestricht le 17 December 1806.

                          Isaac Abraham Levy.

Centr.Bureau voor Genealogie, Den Haag.

x = hfd van Familie.

Opgemaakt, dd.28.8.1808 door David Joseph.

Volgens deze lijst woonde in 1808

                        Maastricht   24 inwoners

                        Vaals            5    ,,

                        Valkenburg   6    ,,

                        Schimmert   10    ,,

                        Houthem     10    ,,

                        Meerssen     54    ,,

                        Beek             7    ,,

        Totaal 116 personen in Departement Neder-Maas.

Centr.Bureau voor Genealogie. Den Haag.

Etat de répartition dùne somme de huit cent trois franc soixa­nte = quinze cent. = enrtre, les difféerentes familles juives du Département des Dépenses résultant de l'ênvoy d'un depute à Paris.

---------------------------------------------------------------------------------------

No      Commune        noms                prenoms           taxe totale

---------------------------------------------------------------------------------------